ارزیابی انتقادی «عقلانیت» در خط‌مشی‌گذاری عمومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار مدیریت دولتی دانشگاه امام صادق(ع)

2 استادیار گروه مدیریت دولتی دانشگاه امام صادق(ع)

3 دانشجوی دکتری مدیریت دولتی دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

عقلانیت را باید یکی از مفاهیم محوری در علوم اجتماعی و بطور خاص در خط‌مشی‌گذاری دانست. اهمیت آن به عنوان نقطه مرجع فرآیند خط‌مشی‌گذاری منجر به شکل‌گیری طیفی از نظریه‌های متعدد حول آن شده است. مقاله حاضر با محوریت این سوال که «تکثرات مفهومی عقلانیت در خط‌مشی‌گذاری عمومی چگونه صورت‌بندی شده و چه تطوراتی را پیموده‌اند؟» و بوسیله روش مطالعه کتابخانه‌ای اقدام به بازخوانی ادبیات عقلانیت در این حوزه کرده است. گستره عقلانیت اگرچه موجب انباشت دانشی خوبی در این زمینه شده است اما نوعی اغتشاش مفهومی را بطن خود به همراه دارد. بمنظور پی‌جویی ظرفیت‌هایی جهت برون‌رفت نظری و عملی خط‌مشی‌گذاران، از مدل 4 بعدی ون دی ون استفاده شد. دلالت‌هایی چون «ضرورت تعریف منطق جایابی عقلانیت‌ها»، «بکارگیری اصطلاحات جدید در حوزه عقلانیت»، «بهره‌گیری از تجربه‌های زیسته خط‌مشی‌گذاران عقلانی» و «حرکت به سمت تولید شاخص‌های عملیاتی» به مثابه نقاطی آغازین جهت ارتقای عقلانیت در پهنه خط‌مشی‌گذاری ملّی پیشنهاد شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


1- خامنه‌ای، سیدعلی. بیانات رهبر معظم انقلاب منتشر شده در سایت Khamenei.ir
2- دانایی‌فرد، حسن، ثقفی، عمادالدین، مشبکی اصفهانی، اصغر. (1388). اجرای خط‌مشی عمومی: بررسی نقش عقلانیت در مرحله تدوین خط‌مشی. پژوهش‌های مدیریت در ایران، 14(4): 79-106.
3- دهقان طرزجانی، علی. (1396). دلالت‌های قرآنی عقلانیت در خط‌مشی‌گذاری عمومی. رساله دکتری، گروه مدیریت، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
4- سوداگر، هاشم، امیری، علینقی، امامی، سید مجتبی. (1397). واکاوی و تحلیل مفهوم خط‌مشی عمومی: ماهیت، صفات و غایات. مدیریت دولتی، 10(4): 506-528.
5- مارچ، جیمز. (1396). درآمدی بر علم تصمیم‌گیری: تصمیم‌گیری چگونه رخ می‌دهد؟،: ترجمه ابراهیم افشاریان، تهران: نشر نی.
6- Alexander, Ernest R. (1996). After rationality: Toward a contingency theory for planning. In Explorations in Planning Theory, eds. Seymour J. Mandelbaum, Luigi Mazza, and Robert W. Burchell, 45-64. New Brunswick, N.J.: Center for Urban Policy Research, Rutgers.
7- Alexander, Ernest R. (2000). Rationality Revisited: Planning Paradigms in a Post-Postmodernist Perspective. Journal of Planning Education and Research. 19(3): 242-256.
8- Apel, Karl. (1984). Understanding and Explanation: A Transcendental Pragmatic Perspective. Translated by G. Warnke. Cambridge, Mass.: MIT Press.
9- Audi, R. (2004). Theoretical Rationality: Its Sources, Structure, and Scope, in Mele, A., R., and Rawling, P., The Oxford Handbook of Rationality, Oxford: Oxford University Press.
10- Bevir, M. (2007). Encyclopedia of Governance. New York: Sage Publication Ltd.
11- Bolan, R. S. (1999). Rationality Revisited: An alternative on reason in management and planning. Journal of Management History. 5(2): 68-86.
12- Boonin, D. (2018). The Palgrave Handbook of Philosophy and Public Policy. Switzerland: Palgrave Macmillan.
13- Cox, J. R., and Willard, C.A. (1982). Advances in Argumentation Theory and Research. Carbondale, Ill.: Southern Illinois University Press.
14- Diesing, P. (1962). Reason in society. Westport: University of Illinois Press.
15- Dorstewitz P., Kuruvilla S. (2007). Reviewing rationality: a pragmatist perspective on policy & planning processes. Philosophy of Management, 6(1), 35-61.
16- Etzioni, Amitai (1967). Mixed-Scanning: A ‘Third’ Approach to Decision Making. Public Administration Review. 27(1), 385-92.
17- Fischer, Frank; Miller, Gerald; Sidney, Mara S. (2007). Handbook of public policy analysis: Theory, politics, and methods. Boca Raton. FL: Taylor & Francis (Public administration and public policy, 125).
18- Forester, J. (1980). Critical theory and planning practice. Journal of the American Planning Association. 46(2): 245-276.
19- Fox, C. J. (2001). What do we mean when we say "rationality" in public affairs? Paper presented at the Public Administration Theory Network conference. Leiden, the Netherlands.
20- Friedmann, J. (1987). Planning in the Public Domain: From knowledge to action. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
21- Gellner, E. (1992). Reason and Culture: The Historic Role of Rationality and Rationalism. Oxford, U.K.: Blackwell.
22- Gershuny, J.I. (1978). Policymaking rationality: A reformulation. Policy Sciences. 9(1), 295–316.
23- Giere, R.N. (1989). Scientific rationality as instrumental rationality. Studies in the History and Philosophy of Science. 20(3): 377-384.
24- Hoppe, R. (2003). Dealing with Multiple Rationalities: A Rejoinder to Ventriss, Tenbensel and Snellen, Administrative Theory & Praxis. 25(1), 119-127.
25- Kalberg, S. (1980). Max Weber’s types of rationality: cornerstones for the analysis of rationalization processes in history. American Journal of Sociology. 85(5): 1145-79.
26- Koppenjan J, Klijn E. H. (2004). Managing uncertainties in networks. A network approach to problem solving and decisionmaking. London: Routledge.
27- Kuruvilla, S., Dorstewitz, P. (2010). There is no “point” in decision-making: a model of transactive rationality for public policy and administration. Policy Sciences. 43(3), 263–287.
28- Lakoff, G., Johnson, M.  (1999). Philosophy in the Flesh the Embodied Mind and its Challenge to Western Thought. New York: Basic Books.
29- Lindblom C. (1959). The science of muddling through. Public Administration Review. 19(1), 79–88.
30- Momelmans-Videc, M. L., Fenger, H.J.M. (1999). Harmonizing competing rationalities in evaluating governance. Knowledge, Technology and Policy. 12(2). 38-51.
31- Moran, Michael; Rein, Martin; Goodin, Robert E. (Eds.) (2006). The Oxford handbook of public policy. Oxford, New York: Oxford University Press.
Richards, D.; Smith, M. (2002). Governance and Public Policy in the UK. Oxford: Oxford University Press.
32- Munger, Michael (2000). Analyzing Policy. (New York: W.W. Norton).
33- OED. (1971). The Compact Edition of the Oxford English Dictionary, Vol 11. Oxford, U.K.: Oxford University Press.
34- Ryan, N. (1999). Rationality and implementation analysis. Journal of Management History. 5(2): 36-52.
35- Schipper, F. (1996). Rationality and the philosophy of organization. Organization. 3(2), 267-289.
36- Schreurs, P. (2002). Introduction, Administrative Theory & Praxis. 24(2). 279-286.
37- Shafritz, Jay M.; Borick, Christopher P. (2008). Introducing public policy. New York: Pearson Longman.
38- Siegel, Harvey. (1996). Instrumental rationality and naturalized philosophy of science. Philosophy of Science. 63(3): 116-124.
39- Simon H. A. (1957). A behavioral model of rational choice. In: Models of man, social and rational: mathematical essays on rational human behavior in a social setting. New York: Wiley.
40- Simon, H. A. (1978). Rationality as process and as product of thought. The American Economic Review. 68(2): 1-16.
41- Simon, H. A. (1983). Reason in Human Affairs. Stanford: Stanford University Press.
42- Simon, H. A. (1997). Administrative behavior: A study of decision-making processes in administrative organization (4th eds.). New York: The Free Press.
43- Snellen. Ignace (2002). Conciliation of Rationalities: The Essence of Public Administration, Administrative Theory & Praxis. 24(2), 323-346.
44- Stewart, Jenny (2009). Public policy value. Palgrave Macmillan, New York.
45- Thacher, D. (2004) Value rationality in policy analysis. Information website: http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.535.9450&rep=rep1&type=pdf.
46- Poole, M., & Van de Ven, A. (1989). Using Paradox to Build Management and Organization Theories. The Academy of Management Review, 14(4), 562-578.
47- Ventriss, Curtis (2002). The need and relevance for public rationality: some critical reflections, Administrative Theory & Praxis. 24(2), 287-298.
48- Weber, M. (1930). The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism. London: Routledge.
49- Weber, M. (1946). From Max Weber: Essay in Sociology, H. H. Greth & C. W. Mills, Trans. New York: Oxford University Press.
50- Weber, M. (1978). Economy and Society. Translated and edited by G.
Roth and C.Wittich. Berkeley: University of California Press.