تبیین اثرگذاری سیاستگذاری اقتصادی بر شاخص‌های کلان اقتصادی؛ مطالعه تطبیقی: ایران، عربستان، امارات و قطر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

خلیج فارس از دیرباز به دلیل منابع هیدروکربنی، بازار فروش تسلیحات و رقابتهای منطقه­ای قدرتهای اصلی، موضوعی جذاب برای مطالعه محسوب شده است. اما در زمینه اثرگذاری سیاستگذاری اقتصادی بر مولفه‌های اساسی کمتر مورد توجه واقع شده است. در چارچوب رهیافت مطالعاتی دولت توسعه گرا و با توجه به نقش حیاتی دولت در توسعه و عدم توسعه فضا در محیط خاورمیانه، این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی در راستای تبیین اثرگذاری سیاستگذاری اقتصادی بر شاخص­های کلان اقتصادی چون توسعه انسانی، رشد تولید ناخالص داخلی، بیکاری، تورم و ضریب جینی در کشورهای ایران، عربستان، امارات و قطر صورت گرفته و با استفاده از روش وزن دهی ساده (SAW)، کشورهای مورد مطالعه در مجموع شاخصها با هم مورد مقایسه قرار گرفتند. یافته ها نشان می­دهد تفاوتهای ایدئولوژیک و نحوه تعامل و کارکرد دولت در جایگاه کشورهای مورد مطالعه در رده بندی های جهانی اثرگذار بوده است. به گونه­ای که قطر در امر سیاستگذاری اقتصادی متأثر از متنوع سازی اقتصادی و سیاسی موفقیت بیشتری  در شاخصهای مد نظر بین کشورهای مورد مطالعه را کسب کرده است.

کلیدواژه‌ها


1 - ازغندی، علیرضا(1389).چارچوب ها و جهت گیریهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ، تهران ، نشر قومس.
2 - اوانز، پیتر (1380). توسعه یا چپاول، ترجمه عباس زندباف و عباس مخبر، تهران: انتشارات طرح نو.
3 - جمشیدیها، غلامرضا و تیموری، سید رحیم(1396). روند تاریخی ظهورِ «دولت توسعه گرا» در ایران با تأکید بر دورۀ زمانی بعد از جنگ تحمیلی، دوفصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد (بهار و تابستان 1398 ، شماره پیاپی 33 )، صص: 113-155. 
4 - رمضانی، روح الله (1386). چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران،  ترجمه علرضا طیب، چاپ پنجم، تهران، نشر نی.
5 - سبزه ای و دیگران،(1398) تحلیل و تبیین نتایج اقتصادی انقلاب اسلامی در مقایسه بین المللی با برخی از انقلاب های اجتماعی، مطالعات اقتصاد سیاسی بین الملل سال دوم بهار و تابستان 1398 شماره 2.
6 - شارع پور، محمود( 1398). جامعه شناسی شهری، چاپ یازدهم، انتشارات سمت.
7 - شاکری و دیگران. (1386). سیاستگذاری اقتصادی برنامه‌های توسعه در چارچوب یک الگوی کنترل بهینه، پژوهشنامه اقتصادی، 7(24)، صص: 15-46.
8 - شیرزادی، رضا(1394). عوامل توسعة انسانی در امارات متحدة عربی، جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال ششم، شمارة دوم، تابستان 1394 ،107 -124.
9 - امیدی، علی و قلمکاری، آرمین (1398).تحلیل رابطه سیاست خارجی توسعه  گرایانه بر پیشرفت اقتصادی ترکیه، مطالعات اقتصاد سیاسی بین الملل سال دوم بهار و تابستان 1398 شماره 2.
10 - غفاری، مسعود، وایگدر، افسانه (1396).دولت توسعه گرا؛ پیشنیازتحقق حکمرانی خوب .فصلنامه فصلنامه مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، دوره دهم زمستان 1396 شماره 1 (پیاپی 37).
11 - کیوانی امینه، محمد (1385). آشنایی با مکتب نهادگرایی، فصلنامه اندیشه صادق،شماره 22، 91-120.
12 - لاهوتیان، علی (1395). دولت توسعه‌گرا و آیندۀ آن در فرایند جهانی‌شدن. سیاست نامه علم و فناوری، 06(4), 65-76.
لشگری تفرشی، احسان( 1395). قدرت سیاسی و فضای جغرافیایی: فلسفه اندیشی از رابطه سیاست و فضا، تهران، انتشارات: انجمن ژئوپلیتیک ایران.
13 - لفت ویچ، آدریان( 1384). سیاست و توسعه در جهان سوم، مترجم علیرضا خسروی و مهدی میر محمدی، تهران: موسسه مطالعات فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.
14 - متقی، ابراهیم(1379)تأثیر تحریم های اقتصادی آمریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ، فصللنامه علوم سیاسی، دوره 3 ، ش 9 .
15 - محمدی‌فر، یوسف، احمدیان، قدرت و حشمتی، افشین(1398). پیامدهای برندیابی‌ملی برای جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر ابعاد سیاسی و اقتصادی، مطالعات اقتصاد سیاسی بین الملل سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲، صص: 245- 276.
16 - مصلی نژاد، عباس(1393). سیاستگذاری اقتصادی مدل، روش و فرآیند، چاپ سوم، تهران، انتشارات: رخ داد نو
17 - مصلی نژاد، عباس(1398). اقتصاد سیاسی مبانی، کارکرد و فرآیند،چاپ پنجم،تهران، انتشارات: دانشگاه تهران
18 - مصلی نژاد، عباس، احمدی معین، محمد مهدی(1396). شرایط اقتصاد سیاسی ایران و تأثیر آن بر الزامات طراحی الگوی توسعه پایدار اقتصادی،فصلنامه علمی - پژوهشی سیاستگذاری عمومی، ،3 دوره ،2 شماره تابستان 1396 ، صفحات 173-153.
19 - مؤمنی، فرشاد و زمانی، رضا (1392). تحلیل الگوی توسعه ایران بین دو انقلاب مبتنی بر اقتصاد سیاسی و نظم اجتماعی، راهبرد سال بیست و دوم زمستان 1392 شماره 69، صص: 7-39.
20 - نفیو، ریچارد(1397). هنر تحریم­ها، نگاهی از درون میدان. مترجم: معاونت پژوهش­های اقتصادی مرکز پژوهش­های مجلس، کد موضوعی: 340، شماره مسلسل: 15861.
21 - ساعی، احمد و عمادی، سید رضی. (1393). تعامل اقتصاد، سیاست خارجی و امنیت دولت ذره ای قطر. مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 5(15)، 7-39.
22 - قادری حاجت، مصطفی، حافظ نیا، محمد رضا(1397). راهکارهای دستیابی به عدالت فضایی در ایران،پژوهش های جغرافیای سیاسی سال سوم بهار 1397 شماره 9، صص: 25-57.
23 - کریمی امیرکیاسر، فروغ(1397). جایگاه ایران در جهان به لحاظ سرانه تولید ناخالص داخلی، تاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران معاونت بررسی­های اقتصادی، تهران، ایران.
24- Al-Ghorairi, Abdulaziz A.(2020), The Rise of Qatar: an Economic Success Story, available at: http://www.cbq.qa/EN/AboutUs/Pages/The-Rise-of-Qatar-an-Economic-Success-Story.aspx
25- Ibrahim & Harrigan F.(2012), Qatar’s economy: Past, present and future, Q Science Connect 2012:9 http://dx.doi.org/10.5339/connect.2012.9
26- Al Abed, Ibrahim and Peter Hellyer (1997). United Arab Emirates: A New Perspective, London:Trident Press.
27- Al Hashimi Nada, (2018), the UAE and the World’s leading Economies: Managing Challenges and Opportunities Amidst Global Change, available
29- Alexander, Ernest R)1985). From idea to action: Notes for a contingency theory of the policy-implementation process. Administration & Society.
30- Bagchi, A. K. )2000). “The Past and the Future of the Developmental State”, Journal of worldsystems research, vi, 2, pp. 398-442.
31- Caporaso, James A & Levine, David P. (1992). Theories of political economy. Cambridge University Press.
32- Clark, Terry N. & Harvey, Rachel. (2010). Urban Politics. in K.T. leicht & J.C.Jenkins (eds), Hand Book of politics and State and Society in Global  Perspective. New York: springer publications 
33- Edel, Matthew. (2013). Urban and regional economics: Marxist perspectives (Vol. 3). Taylor & Francis.
34- Gallaher, C., Dahlman, C. T., Gilmartin, M., Mountz, A., & Shirlow, P. (2009). Key concepts in political geography. Sage.
35- Grimmett, Richard F. and Paul K. Kerr. (2012), Conventional Arms Transfers to Developing Nations. (2004-2011), 39-Washington D.C.: Congressional Research Service (CRS), Available at: http://www.fas.org/sgp/crs/weapons/R42678.pdf
36- Kinninmont, Jane (2017). ”Vision 2030 and Saudi Arabias social contract austerity and transformation”, Chatham House, Available at:
37- Medleva Valerie, (2019). Economy of the UAE: from a sandy desert into a global phenomenon, available at: https://capital.com/economy-of-the-uae
38- NBK (2016). ”Saudi Arabia: Painful Economic Reforms about Plenty of Light at the end of the Tunnel”, Available at: https://nbkcapital.com/rpts/IA/01-MENA%20Strategy.KSA.OCT.2016.pdf
39- Saudi Arabia Foreign Ministry. (2017). ”Saudi Arabia and Political, Economic & Social Development”, Available at: https://www.saudiembassy.net/reports/white-paper-saudi-arabia-and-political-economic-social-development.
40- Saunders, peter (2003). Social theory and the urban question, Social theory and the urban question. Routledge.
41- Shadab Saima, (2018). Economic Diversification in GCC Countries: A Case Study of the United Arab Emirates, available at:
42- https://www.researchgate.net/publication/336406945_Economic_Diversification_in_GCC_Countries_A_Case_Study_of_the_United_Arab_Emirates
43- Skidmore, David. (2003). International political economy: The struggle for power and wealth. Thomson/Wadsworth.
44- Wholey, Joseph S (2003), Evaluation and effective public Management, Boston : Little , Brown and company.
45- Williams, Kristen M (1999). The scope and prediction of recidivism, Washington. DC: Promis research project publication
46- Zieleniec, Andrzej (2007). Space and social theory, SAGE Publications Ltd.
47- Qatar General Secretariat for Development Planning. (2011). Qatar national development strategy 2011–2016. Towards Qatar National Vision 2030.
48- Human Development Index Ranking(2019). available at: http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking
49- R, Galli &Van der Hoeven, R. (2001). Is inflation bad for income inequality: The importance of the initial rate of inflation, EMPLOYMENT PAPER 2001/29, available at:
51- https://ixport.ir/gatar-politics-and-economy/
52- https://www.cbi.ir/simplelist/4507.aspx
53- https://tradingeconomics.com/country-list/unemployment-rate
54- https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2172rank.html