بررسی علل شکست سیاست‌های مدیریت مشارکتی آب در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری آبیاری و زهکشی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

2 استاد مهندسی آبیاری و آبادانی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

3 دکتری منابع آب پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

چکیده

پس از نیم ­قرن ناتوانی رویکرد ماموریت هیدرولیکی در مدیریت منابع آب کشور، سیاستگذاران به دنبال راه ­حلی برای برون رفت از وضعیت کنونی با بهره­ مندی از توانمندی­های مردمی هستند. به ­رغم دو دهه سیاستگذاری در زمینه مشارکت، این موفقیت حاصل نشده و همچنان شیوه حکمرانی «دستور و کنترل» شیوه غالب ولی کم ­توان حکمرانی آب است که با وخیم ­تر شدن بحران آب همراه بوده ­است. در این مقاله ضمن بررسی تاریخچه فروپاشی نظام­های بهره ­برداری سنتی آب و مروری بر سیاستگذاری مدیریت مشارکتی آب کشور، با استفاده از نظریه «عملِ هنجاری» به تجزیه و تحلیل آخرین دستورالعمل سیاستگذاری مشارکتی آب خواهیم پرداخت. به این منظور پس از تحلیل محتوای دستورالعمل مذکور، قواعد موجود براساس طبقه ­بندی مدل عمل هنجاری، دسته ­بندی شده و نقاط اصطکاک بین این قوانین مشخص گردید. نتایج نشان می ­دهد نه تنها برخی سیاست­های اتخاذ شده دارای جهت­ گیری متضادی هستند بلکه ساختار سیاست­های مشارکتی آب کشور با اهداف آن در یک راستا نیست. ابعاد چندگانه و چندلایه و پیچیده مدیریت آب به گونه ­ای است که ارائه یک بسته­ مجزا سیاست­های مشارکتی به عنوان افزونه ­ای به ساختار کلان سیاستگذاری نمی­ تواند به مدیریت مشارکتی منجر شود.

کلیدواژه‌ها


1- آگاه، مهدی؛ حسنی­سعدی مریم. 1393. حقوق آب در فلات ایران در بستر تحولات اقتصادی و اجتماعی. تهران. اندیشکده تدبیر آب ایران. 160 ص.
2- امینی، امیر مظفر؛ خیاطی، مهدی. 1385. عوامل موثر بر عدم موفقیت طرح تشکیل تعاونی­های آب­بران (استفاده از رگرسیون فازی). شماره 53. ص 73-91.
3- افخمی، مریم؛ زهرایی، بنفشه؛ قربانی، مهدی. 1398. تحلیل شاخص­های شبکه اجتماعی در مدیریت مشارکتی منابع آب مناطق نیمه خشک(ماطلعه موردی: روستای قلعه شمسی، شهرستان بروجرد). سومین کنفرانس هیدرولوژی مناطق نیمه خشک با محوریت آب-انسان-طبیعت. کردستان. 3 و 4 اردیبهشت ماه 1398. ص 1-7.
4- بلالی، محمدرضا؛ کئولارتز، ژوزف؛ کورتهالز، میشل. 1389. مدیریت بازتابی اراضی و آب در ایران: ارتباط فناوری، حکمرانی و فرهنگ، قسمت اول: پارادایمهای مدیریت اراضی و آب. مجله پژوهش آب در کشاورزی. ب. جلد 24. شماره 2. ص 71-97.
5- بی نام. 1394. ارزیابی مقدماتی حکمرانی آب کشور. تهران. اندیشکده تدبیر آب. ص. 102.
6- بی نام. 1397. گزارش توسعه مدیریت مشارکتی آب و ضرورت آب در طرح احیا و تعادل­بخشی منابع آب زیرزمینی، دفتر نظام‌های بهره‌برداری و حفاظت آب و آبفای وزارت نیرو، گروه مدیریت مشارکتی آب شرکت مدیریت منابع آب ایران. 27 آذر 1397.
7- پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو. (http://news.moe.gov.ir/Home)
8- تاهباز صالحی، نیلوفر؛ کوپایی، مجید؛ نظری محمدرضا. 1389. بررسی عملکرد مدیریت مشارکتی آبیاری در ایران «مطالعه موردی تعاونی آب بران تجن». نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی. جلد 24، شماره 2. ص 205-216.
9- حسینی ابری، سیدحسین. 1377. مدیریت سنتی آب زاینده­رود بحثی در دانش بومی ایران، مجله علمی-پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. شماره 15.
10- حقوقی اصفهانی، مرتضی. 1392. نظام بهره برداری از منابع آب در کشاورزی ایران. انتشارات سمر با همکاری جامعه مهندسین مشاور.397 ص.
11- جمعه­پور، محمود. 1386. کاریز دستاور دانش و فرهنگ بومی، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 33.
12- جمعه­پور، محمود؛ میرلطیفی، محمود رضا. 1389. نقش دانش بومی و کارکرد نظام سنتی مدیریت مشارکتی منابع آب در معیشت پایدار روستایی. فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 56.
13- حیاتی، داریوش؛ ابراهیمی، اسماعیل؛ رضایی­مقدم، کوروش. شناخت صرفه های اقتصادی جلب مشارکت ‌های مردمی در توسعه شبکه ‌های آبیاری و زهکشی (مطالعه موردی: بند امیر در استان فارس). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی). دوره 24. شماره  3 . ص. 371-383.
14- خورشیدی­فر، جواد. 1384. تشکل­های آب­بران، گذشته حال آینده. چهارمین کارگاه فنی مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکاهای آبیاری و زهکشی )اصول و روشهای کاربردی(، 8 دیماه، ص67-74.
15- دستورالعمل توسعه مدیریت مشارکتی آب، سند مشترک وزارت نیرو و جهاد کشاورزی، آبان ماه 1398.
16- سلیمی کوچی، جمیله؛ ابراهیمی، پیام. 1396. تحلیل شبکه ذینفعان محلی و انسجام اجتماعی در مدیریت مشارکتی منابع آب )مطالعه موردی: حوزه آبخیز میان جنگل، شهرستان فسا(. نشریه علوم و مهندسی آبخیزداری. دوره 11. شماره 37. ص 56-64.
17- طالبی اسکندری، سروش. 1398. پنج دهه بازتخصیص خاموش (تحولات نظام بهره­برداری زاینده­رود)، اندیشکده تدبیر آب.
18- فصیحی هرندی، مهدی. 1397. ارزیابی ساختاری مصوبه تشکیل کارگروه سازگاری با کم آبی. مجله تحقیقات منابع آب ایران. دوره 14، شماره 4. ص. 257-262.
19- فیض، روزبه. 1398. راهِ مبارزه با استرس: پذیرش و انعطاف. مجله اینترنتی یوتوپیا (سواد اکولوژیک برای همگان)
20- قربانیان کردآبادی، محمد؛ فصیحی هرندی، مهدی؛ لیاقت، عبدالمجید. 1398. بانکداری اجتماعی آب، باز تعریف رژیم­های حکمرانی. مجله تحقیقات منابع آب ایران. دوره 15. شماره 4. ص 425-437.
21- محمودیان، محمد. 1349. زاینده رود، اصفهان. انتشارات دانشگاه اصفهان.
22- میرعمادی، طاهره. 1396. آینده پژوهشی انتقادی حکمرانی آب ایران. ). فصلنامه علمی-پژوهشی سیاستگذاری عمومی، دوره 3، شماره 4، ص 105-124.
23- مرید، سعید. 1397. مروری بر اقدامات کشور در مدیریت خشکسالی و ظرفیت آنها برای مواجهه با بحران‌های آبی. مجله تحقیقات منابع آب ایران. دوره 14، شماره 1. ص. 239-252.
24- میبدی، جواد. 1388. طرح تحول در مدیریت آب زیرزمینی کشور. عمران آب (نشریه بین المللی مهندسی آب). شماره 22.
26-  نوری اسفندیاری، انوش. 1397. به سوی چارچوب مفهومی و و تحلیلی اصلاح حکمرانی آب. تهران. اندیشکده تدبیر آب. 
27- نجفی، بهاءالدین، شیروانیان، عبدالرسول. 1385. بررسی موانع مشارکت آب­بران در مدیریت شبکه­های آبیاری و زهکشی. نشریه روستا و توسعه. شماره 3. دوره 9. 53-71.
28- وحید، مجید؛ رنجبر، محسن. 1397. آسیب شناسی بعد سیاسی حکمرانی آب در ایران (1392-1368). فصلنامه علمی-پژوهشی سیاستگذاری عمومی، دوره 4، شماره 4، ص. 203-223.
29- هوشنگ مهدوی، عبدالرضا. 1380. سیاست خارجی ایران در دوره‌‌ی پهلوی، تهران، نشر پیکان.
30- Clouser, R. 2009. A brief sketch of the philosophy of Herman Dooyeweerd. Axiomathes, 20(1), 3–17.
31- Dooyeweerd, H. 1969. A New Critique of Theoretical Thought. (4 vols). Philadelphia: The Presbyterian and Reformed Publishing Company.
32-  G. Nia M, Harandi M F, De Vries M J .2017. Technology Development as a Normative Practice: A Meaning-Based Approach to Learning About Values in Engineering—Damming as a Case Study. Sci Eng Ethics,25(1):55-82.
33-  Glas, G. 2012. Competence development as normative practice—Educational reform in medicine as heuristic model to relate worldview and education. Bulletin for Christian Scholarship, 77(1), 1–6.
34-  Hossaini, S. 2006. Water use and social organisation in the desert border of Iran., Environment agriculture and poverty in developing countries (pp. 17–32). New Delhi, India: Concept Publishing Company.
35- Harandi M F, G. Nia M, J. de Vries M .2015 .Water Management: Sacrificing Normative Practice Subverting the Traditions of Water Apportionment-‘Whose Justice? Which Rationality?’. Sci Eng Ethics 21:1241–1269.
36-  Harris, F. S. 1953. The beginnings of point IV work in Iran. Middle East Journal, 7(2), 222–228.
37- Hoogland, J., & Jochemsen, H. 2000. Professional autonomy and the normative structure of medical practice. Theoretical Medicine, 21, 457–475.
38-  Jochemsen, H. 2006. Normative practices as an intermediate between theoretical ethics and morality. Philosophia Reformata, 71, 96–112.
39- Jochemsen, H. 2013. An ethical foundation for careful animal husbandry. NJAS-Wageningen Journal of Life Sciences, 66, 55–63.
40-  Jochemsen, H. 2015. A normative model for the practice of cooperation in development as a basis for international social justice. In P. Nullens & S. van den Heuvel (Eds.), Challenges of moral leadership (pp. 129–149). Leuven: Peeters Publishers.
41- Jochemsen, H., & Glas, G. 1997. Verantwoord medisch handelen. Proeve van een christelijke medische ethiek. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn.
42- Macintyre A .1981. After Virtue: A Study in Moral Theory. London: Duckworth, 305p
43- Molle, F., Ghazi, I., & Murray-Rust, H. 2009. River basin trajectories: Societies, environments and development. In F. Molle & P. Wester (Eds.), Buying respite: Esfahan and the Zayandeh Rud river basin Iran. Oxfordshire: CAB International.
44- Molle, F., & Mamanpoush, A. 2012. Scale, governance and the management of river basins: A case study from Central Iran. Geoforum, 43(2), 285–294.
45- Pahl-Wostl, C., G. Holtz, B. Kastens and C. Knieper, 2010. Analysing complex water governance regimes: The Management and Transition Framework. Environmental Science & Policy, 13(7), 571-581.
46- Reisner, M. 1993. Cadillac desert: The American West and its disappearing water. New York: Penguin Book.
47- Searle, J. R. 1969. Speech acts: An essay in the philosophy of language (Vol. 626). Cambrige: Cambridge University Press.
48- Van Burken, C. G., & De Vries, M. J. 2012. Extending the theory of normative practices: An application to two cases of networked military operations. Philosophia Reformata, 77(2), 135–154.
49- Swyngedouw, E. 1999. Modernity and hybridity: Nature, regeneracionismo, and the production of the Spanish waterscape, 1890–1930. Annals of the Association of American Geographers, 89(3), 443– 465.