انگیزه کنشگران در سیاستگذاری عمومی؛ نگاهی نو به نفع شخصی در نظریه انتخاب عمومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی (گرایش سیاست‌گذاری عمومی)، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی

2 استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه روابط بین‌الملل، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

در بررسی ادبیات رشته سیاستگذاری عمومی، نظریه انتخاب عمومی سهم عمده‌ای دارد. این نظریه که بر سه فرض و مفهوم اصلی و محوری «فردگرایی روش‌شناختی»، «انسان اقتصادی و انتخاب عقلانی او» و «سیاست به عنوان موضوع مبادله» استوار است، بر محوریت «نفع شخصی» در عرصه سیاست و حکومت تأکید دارد و انگیزه کنش سیاستگذاران در فرایند سیاستگذاری عمومی را از جنس انگیزه شهروندان و نمایندگان گروهی در حوزه اقتصاد و بازار، یعنی «نفع شخصی» معرفی می‌کند. مقاله حاضر، «واکاوی انگیزه نفع شخصی کنشگران سیاستگذاری عمومی» را در قالب نظریه انتخاب عمومی، هدف پژوهش خود قرار داده و با «روش استدلال قیاسی»، «نفعی که کنشگران سیاستگذاری عمومی، متأثر از ارزش‌ها و متناسب با آگاهی، نیازها و احساسات‌شان از انجام یا عدم انجام یک کنش برای خود تصور می‌کنند» را انگیزه کنشگری آنان معرفی کرده است. این تحقیق، به‌رغم پذیرش بسیاری از مفروضات نظریه انتخاب عمومی، «نگاه تک بُعدی» به انسان و «فرض انتخاب عقلانی» او را نقطه ضعف این نظریه دانسته و عقلانی بودن انتخاب را با «درستیِ انتخاب» و درستیِ انتخاب را با «نفعِ روح فرد» (و نه بُعد فیزیکی او) مرتبط می‌داند.

کلیدواژه‌ها


1- برونو، فرانک. جو، (1373)، «فرهنگ توصیفی روانشناسی». فرزانه طاهری و مهشید یاسایی، تهران، نشر طرح نو.
2- ریترز، جورج، (1377)، «نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر». محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی.
3- ریو، جان. مارشال، (1383)، «انگیزش و هیجان». یحیی سیدمحمدی، تهران، انتشارات ویرایش، چاپ ششم.
4- سریع‌القلم، محمود، (1386)، «روش تحقیق در علوم سیاسی و روابط بین‌الملل». تهران، نشر فرزان، چاپ چهارم.
5- سیاح، احمد، (1375)، «فرهنگ بزرگ جامع نوین». ترجمه المنجد، تهران، انتشارات اسلام.
6- عالم، عبدالرحمن، (1373)، «بنیادهای علم سیاست». تهران، نشر نی.
7- فرانکنا، ویلیام. کى، (1376)، «فلسفه اخلاق». هادى صادقى، قم، انتشارات طه.
8- فرانکن، رابرت، (1384)، «انگیزش و هیجان»، حسن شمس اسفندآباد و دیگران، تهران، نشر نی.
9- لیتل، دانیل، (1373)، «تبیین در علوم اجتماعی». عبدالکریم سروش، تهران، انتشارات صراط.
10 مارش، دیوید و استوکر، جری، (1388)، «روش و نظریه در علوم سیاسی». امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ سوم.
11- هاولت، مایکل و رامش، ام، (1380)، «مطالعه خط‌مشی عمومی». عباس منوریان، تهران، انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی.
12- وحید، مجید، (1383)، «سیاستگذاری عمومی». تهران، نشر میزان.
13- الوانی، سیدمهدی، (1378)، «نظریه انتخاب عمومی و ضرورت تحول در ساختار اداری». فصلنامه مدیریت، دوره 6، شماره 23 و 24.
14- ایمان، محمدتقی و غفاری نسب، اسفندیار، (1391)، «بررسی فردگرایی روش‌شناختی و چالش‌های آن در علوم اجتماعی». فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست و سوم، شماره 1 (شماره پیاپی 45).
15- بالایی، حمید و محجوب، سعید، (1392)، «مفهوم ذینفع در آرای دیوان عدالت اداری (نقد و بررسی دادنامه 4895 شعبه 28 دیوان مورخ 8/2/1391 دیوان عدالت اداری)». فصلنامه رویه قضایی (نقد رأی)، شماره 3.
15- تیموری، عباد، رنانی، محسن و معرفی محمدی، عبدالحمید، (1396)، «نقد انتخاب عقلانی از منظر رویکردهای رقیب: اقتصاد رفتاری، آزمایشگاهی و علوم مغزی». فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، سال بیست و دوم، شماره 73.
16- دین‌پرست، فائزه و ساعی، علی، (1391)، «بازسازی روش‌شناختی نظریه انتخاب عمومی». فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره چهارم، شماره 2.
17- رضایی، محمدجواد و موحدی بک نظر، مهدی، (1396)، «تبیین و ارزیابی نظریه انتخاب عمومی». دوفصلنامه اقتصاد تطبیقی، سال چهارم، شماره 1 (شماره پیاپی 7).
18- ملک‌محمدی، حمیدرضا، (1386)، «تخت بی بخت؛ بازاندیشی مفهومی نظریه انتخاب عمومی». فصلنامه سیاست، سال سی و هفتم، شماره 1.
19- منظور، داود، سعیدی، علی و مقصودی، حمیدرضا، (1392)، «اصول موضوعه حاکم بر رفتار انسان اقتصادی از منظر معرفت دینی». فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، سال بیست و یکم، شماره 65.
20- وارد، هوگ، (1388)، «نظریه انتخاب عقلایی». در: مارش، دیوید و استوکر، جری، (1388)، «روش و نظریه در علوم سیاسی». امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ سوم، صص: 157 -129.
21- هاجسن، جفری، (1387)، «معنای فردگرایی روش‌شناختی». علی سرزعیم، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 1643.
22- Aristotle, (1999), “Politics”. Translated by Benjamin Jowett, Ontario, Batoche Books Kitchener.
23-  Becker, Lawrence, C. (1992), “A History of Ethics”. New York and London, Garland Publishing.
24-  Buchanan, James. M. and Tallok, Gordon, (1962), “the calculus of consent: Logical Foundations of Constitutional democracy”. university of Michigan.
25-  Buchanan, James M. (2003). “Public Choice: On the Origins and Development of a Research program”. Retrieved 8 12, 2010, from Center for Study of Public Choice, George Mason University.
26-  Engelen, B. (2007), “Rationality and Institutions: An Inquiry into the Normative Implications of Rational Choice Theory (Doctoral Dissertation)”. Katholieke Universiteit Leuven. Retrieved from:
27- https://lirias.kuleuven.be/handle/1979/975
28-  Hodgson, Geoffrey. M. (2012), “On the Limits of Rational Choice Theory”. Economic Thought, Vol. 1.
29-  McKenzie, Richard, B. (2010), “Predictably Rational: In Search of Defenses for Rational Behavior in Economics”. New York: Springer Heidelberg Dordrecht.
30-  Petracca, Mark. P, (1991) “The Rational Choice Approach to Politics: A Challenge to Democratic Theory”. Volume 53, Issue 2, Spring, pp. 289-319.
31-  Petrovic, Dragan, (2008), “Methodological Individualism - Criticizing and Superseding Possibilities”. Economics and Organization. Vol. 5, No 3.
32-  Shaw, Jane. S, (2005), “Public Choice Theory”. Available at:
33- https://www.econlib.org/library/Enc1/PublicChoiceTheory.html
34-  Tullock, Gordon, 2008, “public choice”. The New Palgrave Dictionary of Economics.