تحلیل گفتمان سیاستگذاری آموزشی در نظام آموزش عالی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار مدیریت آموزشی دانشگاه کردستان

2 دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی دانشگاه کردستان

چکیده

 پژوهش حاضر با هدف واکاوی نظم گفتمانیِ حاکم بر  نظام آموزش عالی جمهوری اسلامی ایران و چگونگی مفصل‌بندی سیاست‌های آموزشی در گفتمان مذکور انجام گرفت. گفتمان آموزش عالی در جمهوری اسلامی ایران، خاصه پس از انقلاب فرهنگی، اولین نشانه‌‌های ظهورش را نمایان کرد. سیاست‌های آموزشی در درون این گفتمان به سه دوره‌ زمانی 1357 تا 1360، 1360 تا 1368 و 1368 تا به امروز تقسیم‌بندی می‌شود که در هر دوره گفتمان آموزش عالی به مدد سیاست‌های آموزشی مذکور سعی در تثبیت معنای خویش داشته است. مفصل‌بندی گفتمان مذکور در بستری تاریخی که همان چالش‌های سیاستگذاری فرهنگی-آموزشی هستند مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که گفتمان آموزش عالی در جمهوری اسلامی ایران حول دال مرکزی «فرهنگ اسلامی» مفصل‌بندی شده است و دال‌هایی همچون «نفی سکولاریسم»، «تحول آموزش»، «مقابله با تهاجم فرهنگی»، «گزینش کارگزاران آموزش»، «خصوصی‌سازی آموزش» و «اسلامی‌شدن دانشگاه» حول این دال مرکزی مفصل‌بندی شده‌اند. هرکدام از این دال‌ها به میانجی تصویب و ابلاغ قوانین و اسناد بالادستی‌‌ای ظهور پیداکرده‌اند که مستلزم اتخاذ سیاست‌های آموزشی ویژه‌ای بوده‌ است. سیاست‌های آموزشی در این سیر تاریخی، ابعادی ایدئولوژیک، ارزشی و همچنین اجرایی به خود گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


1-آبراهامیان،. یرواند (1386). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
2- آبراهامیان،. یرواند (1389). تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
3- اباذری،. یوسفعلی و پرنیان، حمید (١٣٩٤). استقرار آموزشی مکتب نیاوران تاریخچه ایجاد نهادهای دولتیِ آموزش مدیریت و اقتصاد بازار آزاد، فصل­نامه­ی مطالعات جامعه­شناختی. 22 (2)، ١٥١_١٧٦.
4- اتابکی، تورج (1391). تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه. تهران: نشر ققنوس.
5- اخوان کاظمی، بهرام (1390). نقد و ارزیابی تحلیل گفتمانی لاکلائو و کاربرد آن در سیاست، در فصلنامه‌ی سیاست، مجله‌ی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی. 42 (4)، 1 -20.
6- اسماعیلی، اکبر (1388). بررسی تطبیقی الگوهای توسعه کمی و کیفی آموزش عالی در کشورهای ایران، سوئد و نروژ. پایان‌نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی ارشد آموزش‌وپرورش تطبیقی، دانشگاه علامه طباطبایی.
7- اکبری، محمدعلی (1393). ت‍ب‍ارش‍ن‍اس‍ی ه‍وی‍ت ج‍دی‍د ای‍رانی: (ع‍ص‍ر ق‍اج‍اری‍ه و پ‍ه‍ل‍وی اول). تهران: نشر علمی فرهنگی.
8- امیراحمدی، هوشنگ (1374_1373). ارزیابی عملکرد برنامه اول و چالش­های برنامه دوم. ایران نامه، بنیاد مطالعات ایران. سال سیزدهم، شماره­های 1-2، ٤٨-٧.
9- باقری، اصغر و کریم‌اف، موسی (1392). تحلیلی نقادانه از روند تاریخی آموزش عالی در ایران، فصلنامه جامعه پژوهشی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 4 (1)، 23- 57.
10- بریجس، دیوید و همکاران (1389). آموزش عالی و توسعه ملی (دانشگاه‌ها و جوامع در حال گذار)، ترجمه رضا سیمبر. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
11- بوردیو، پی‌یر (1396). انسان دانشگاهی، ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نشر کتاب پارسه.
12- پورعلی، سعید و فیرحی، داود (1394). تحلیل گفتمانی سیاست‌گذاری فرهنگی دولت نه و دهم جمهوری اسلامی ایران در حوزه آموزش عالی، فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی. 1 (4)، 169- 135.
13- تلدوول، آریلد و بلازینت، آئوکسه (1396). مفاهیم یک دانشگاه خدمتی، در آموزش عالی و توسعه ملی، دیوید بریجرز و همکاران، ترجمه رضا سیمبر. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
14- حبیب‌پور گتابی، کرم (1390)، تحلیل جامعه‌شناختی سیاست‌گذاری اجتماعی در ایران، رساله دکتر، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
15- خالق پناه، کمال و حبیبی، فؤاد (1393). نظریه‌ی گفتمان به‌مثابه روش‌شناسی مطالعات فرهنگی، در درآمدی بر روش‌شناسی مطالعات فرهنگی، حسین میرزایی. تهران: نشر پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی.
16- ذاکری، آرمان (1395). تولد پرولتاریای تدریس، دوماهنامه علمی ـ اجتماعی پداگوژی، سال اول: شماره 2.
17- رشدیه، فخرالدین (1370). زندگینامه پیر معارف رشدیه: بنیان‌گذار فرهنگ نوین ایران. تهران: انتشارات هیرمند.
18- ساعی، علی و همکاران (1390). دولت و سیاست آموزش در ایران از سال 1360 تا 1388 شمسی، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 56.
19- سالنامه آماری آموزش‌وپرورش کل کشور، 1394.
20- سلطانی، سید علی‌اصغر (1396). قدرت، گفتمان، زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
21- سند تحول راهبردی علم و فناوری، بارگذاری شده در سایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (www.dlp.msrt.ir).
22- سند جایگاه، اهداف و وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی، بارگذاری شده در سایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (www.dlp.msrt.ir).
23- سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در سال 1404
24- سند دانشگاه اسلامی، بارگذاری شده در سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی (https://sccr.ir/).
25- سند راهبردی توسعه، پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور، بارگذاری شده در سایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (www.dlp.msrt.ir).
26- سند راهبردی گفتمان توسعه نظام آموزش، پژوهش و فناوری کشور، بارگذاری شده در سایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (www.dlp.msrt.ir).
27- سند سیاست‌های کلی نظام برای رشد و توسعه علمی و تحقیقاتی در بخش آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، بارگذاری شده در سایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (www.dlp.msrt.ir).
28- سند نقشه جامع علمی کشور، بارگذاری شده در سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران (http://www.nlai.ir).
29- صحیفه امام:‏‏ مجموعه آثار امام خمینی‏‏(س)‏‏/ ج 12‏ (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات‏‏ شرعی و نامه‌ها). ‏‏ تنظیم و نشر: ‏‏مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‏‏(س)‏. چاپ پنجم 1389.
30- ضیاء ابراهیمی، رضا (1396). پیدایش ناسیونالیسم ایرانی، نژاد و سیاست بی‌جاساز. تهران: نشر مرکز.
31- فاضلی، نعمت‌الله و قلیچ، مرتضی (1392). نگرشی نو به سیاست فرهنگی. تهران: نشر تیسا.
32- فتحی، سروش (1387)، روش کیفی در مطالعات اجتماعی با تأکید بر روش تحلیل گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی، در پژوهشنامه‌ی علوم اجتماعی، سال دوم، شماره سوم، ص 84 – 105.
33- قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، بارگذاری شده در سایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (www.dlp.msrt.ir).
34- قلی زاده، محرم (1391). بازکاوی ریشه‌های تئوریک سیاست‌های فرهنگی حکومت رضاشاه در اندیشه روشنفکران بومی، فصلنامه مطالعات تاریخی. 10 (39)، 102-124.  
35- کالینیکوس، آلکس (1391). دانشگاه‌ها در جهانی نئولیبرال، ترجمه‌ی پیمان حکمت پور، دانلود از: http://www.takbook.com/183964-historic-ebooks/daneshgahha-dar-jahani-neoliberal-ebook
36- کلانتری، عبدالحسین (1395). گفتمان از سه منظر زبان‌شناختی، فلسفی و جامعه‌شناختی. تهران: نشر جامعه‌شناسان.
37- گزارش وضعیت علمی، فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، (مرداد ١٣٩٦).
38- مالزورث، مایک و اسکالیون، ریچارد و نیکسون، الیزبات (1396). بازاری سازی آموزش عالی (دانشجو به‌مثابه مصرف‌کننده)، ترجمه لیلا حسن‌زاده و هادی زمانی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
39- مجموعه مصوبات مجلس شورای ملی، سامانه ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات (http://www.qavanin.ir).
40- نایت، جین (1395)، بین‌المللی شدن آموزش عالی (مفاهیم، رویکردها و سیاست‌ها)، ترجمه لیلا فلاحتی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
41- الوندی، پدرام (1396)، فرهنگ و آموزش عالی (شکل‌گیری و راهبری معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گفتگو با هادی خانیکی، محمدباقر خرمشاد، غلامرضا خواجه سروی و سید ضیاء هاشمی). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
42- هال، استیوئرت (1391)، معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی، ترجمه احمد گل‌محمدی. تهران: نشر نی.
43- یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1395). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
 44- Anderson, K. T., & Holloway, J. (2018). Discourse analysis as theory, method, and epistemology in studies of education policy. Journal of Education Policy, 1-34.
 45- Cheng, Y. C. (2004). Fostering local knowledge and human development in globalization of education. The International Journal of Educational Management; 18 (1) 7-24.
 46- Doherty, Robert A. (2006). Towards a Governmentality Analysis of Education Policy. Humanities, Social Sciences and Law, I, 51-61, DOI: 10.1007/978-3-531-90194-7_3.
 47- Habibi, N. (2017). Higher education policies and overeducation in Turkey. European Journal of Higher Education, 7(4), 440-449.
 48- Laclau, E. & Mouffe, C. (1987) Post-Marxism without Apologies, 'New Left Review, No.166.
 49- Lane, J. E (2010). Private higher education in Dubai: growing local versus importing foreign campuses. kinser, Kevin et al(EDS), the global growth of private higher education, Wiley periodicals, 63-75.