تحلیل لایه‌لایه علّی و امکان آینده‌پژوهی در حوزة امر سیاسی: کاربست پساساختارگرایی در فهم آینده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

مسأله اصلی در روش­‌شناسی این است که باید از چه روشی برای به دست آوردن معتبرترین معرفت/شناخت استفاده کنیم. از این منظر، هر یک از روش­‌شناسی­‌های موجود رفتارگرایی و پوزیتیسم گرفته تا پسارفتارگرایی و پساساختارگرایی، تلاش دارند از چشم­‌انداز خاص خود، نحوة دست­یابی به شناخت معتبرِ را توضیح ­دهند. اما آینده­‌پژوهی در معنای علمی خود، تلاش می­‌کند با استفاده از سایر روش­‌های مرسوم در علوم انسانی و اجتماعی فهمی از آینده و سناریوهای مختلف مبتنی بر آن را ارائه کند. تحلیل لایه­‌لایه علّی، از جمله روش­‌های آینده­‌پژوهی است که ضمن تلفیق سطوح مختلف تحلیل در چهار لایه متفاوت، از منظری پساساختارگرایانه به علّت­یابی مسائل و روندها و شکل­‌گیری سناریوهای مختلف آینده نگاه می­‌کند. این روش با تحلیل وجوه مختلف پدیده مورد سوال در چهار لایه لیتانی، نظام اجتماعی و ساختارها، گفتمان/جهان­بینی و اسطوره/استعاره به بررسی افقی و عمودی موضوع پژوهش می‌­پردازد، از ساختارگرایی فراتر می­رود و امکان شکل­‌گیری آینده‌­های متفاوت را ارزیابی می­کند. این مقاله در پی توضیح روش تحلیل لایه‌­لایه علّی، نحوه کاربست آن درسیاست و تلاش برای فهم وجوه پساساختارگرایانه آن است.

کلیدواژه‌ها


  1.  
  2. اُبراین, مارتین. 1380. “جامعه شناسی آنتونی گیدنز.” در معنای مدرنیت (گفتگو با آنتونی گیدنز), توسط کریستوفر پیرسون, با ترجمه علی اصغر سعیدی. تهران: کویر.
  3. آدام, گردون. 1390. فهم آینده؛ بازشناسی روندهای موثر بر تصمیم گیری بهتر. با ترجمه طیبه واعظی. تهران: پژوهکشده مطالعات راهبردی.
  4. استراوس, کلود لوی. 1380. اسطوره و تفکر مدرن. با ترجمه فاضل لاریجانی و علی جهان پولاد. تهران: مرکز بین المللی گفتگوی تمدن ها-نشر فرزان روز.
  5. استوکر, جری, و دیوید مارش. 1384. روش و نظریه در علوم سیاسی. دوم. با ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  6. اسلاتر, ریچارد. 1385. دانش واژه آینده پژوهی. با ترجمه محمدرضا فرزاد و امیر ناظمی. تهران: مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی، موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
  7. پیرسون, کریستوفر. 1380. معنای مدرنیت (گفتگو با آنتونی گیدنز). با ترجمه علی اصغر سعیدی. تهران: کویر.
  8. تاجیک, محمدرضا. 1390. پساسیاست؛ نظریه و روش. تهران: نی.
  9. تودُر, هنری. 1383. مفاهیم اساسی در علوم سیاسی: اسطوره سیاسی. با ترجمه سیدمحمد دامادی. تهران: امیرکبیر.
  10. تیشه یار, ماندانا. 1390. آینده پژوهی در مطالعات استراتژیک. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  11. حاجیانی, ابراهیم. 1391. مبانی، اصول و روش های آینده پژوهی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
  12. حاجیانی, ابراهیم. 1390. “معیارهای ارزیابی روش شناختی تکنیک های مطالعات آینده.” فصلنامه راهبرد بیستم (59): 77-105.
  13. خلج, محمد. 1392. روش های آینده پژوهی. تهران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
  14. سریع القلم, محمود. 1381. روش تحقیق در علوم سیاسی و روابط بین الملل. دوم. تهران: فرزان روز.
  15. عنایت الله, سهیل, و ایوانا میلویه یچ. 1395. آینده پژوهی تحلیل لایه ای علّت ها؛ تحولّی در تئوری و عمل. با ترجمه مهدی مبصری و مریم یوسفیان. انتشارات شکیب و اندیشگاه علم و صنعت جهان معاصر.
  16. عنایت الله, سهیل, و یوهان گالتونگ. 1398. کلان تاریخ و کلان تاریخ دانان: دیدگاه‌هایی پیرامون تغییر فردی، اجتماعی و تمدنی. با ترجمه عبدالمجید کرامت زاده و مسعود منزوی. دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی.
  17. فرکلاف, نورمن. 1379. تحلیل انتقادی گفتمان. با ترجمه گروه مترجمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیق رسانه ها.
  18. فوران, جان. 1382. نظریه پردازی انقلاب ها. با ترجمه فرهنگ ارشاد. تهران: نی.
  19. فِی, برایان. 1389. فلسفه امروزین علوم اجتماعی (با نگرش چندفرهنگی). چهارم. با ترجمه خشایار دیهیمی. تهران: طرح نو.
  20. فیرحی, داود. 1389. دین و دولت در عصر مدرن (دولت اسلامی و تولیدات فکر سیاسی). جلد دوم. تهران: رخ داد نو.
  21. —. 1392. فقه و سیاست در ایران معاصر (فقه سیاسی و فقه مشروطه). سوم. جلد اول. تهران: نی.
  22. قدیری, روح الله. بی تا. بررسی و شناخت روش های مطالعه آینده. تهران: مرکز آینده پژوهی علوم و فناوری دفاعی، موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
  23. کاستلز, مانوئل. 1380. عصر اطلاعات: قدرت و هویت. با ترجمه حسن چاووشیان. جلد دوم. تهران: طرح نو.
  24. کاسیرر, ارنست. 1382. اسطوره دولت. دوم. با ترجمه یدالله موقن. تهران: هرمس.
  25. کَسل, فیلیپ. 1383. چکیده آثار آنتونی گیدنز. با ترجمه حسن چاووشیان. تهران: ققنوس.
  26. گیدنز, آنتونی. 1384. مسائل محوری در نظریه اجتماعی. با ترجمه محمد رضایی. تهران: سُعاد.
  27. متیوز, اریک. 1391. فلسفه فرانسه در قرن بیستم. دوم. با ترجمه محسن حکیمی. تهران: ققنوس.
  28. معینی علمداری, جهانگیر. 1389. روش شناسی نظریه های جدید در علم سیاست (اثبات گرایی و فرااثبات گرایی). دوم. تهران: دانشگاه تهران.
  29. Bishop, Brian J, and Peta L Dzidic. 2014. "Dealing with Wicked Problems: Conducting a Causal Layered Analysis of Complex Social Psychological Issues." American Journal of Community Psychology (53): 13-24.
  30. Conner, Steven. 1997. Postmodern Culture. Second. Blackwell Publishers.
  31. Coulthard, Malcolm . 1997. An introduction to discourse analysis. London: Longman.
  32. Foucault, Michel . 1985. Archeology of Knowledge. London: Tavistock.
  33. —. 1982. History of Sexuality. Vol. 1. Penguin Books.
  34. Gramsci, Antonio . 1995. Futhur Selections From the Prison Notebooks. Edited by Derek Boothman. Translated by Derek Boothman. London: Lowerence and Wishart.
  35. Heinonen, Sirkka, Matti Minkkinen, Joni Karjalainen, and Sohail Inayatullah. 2017. "Testing Transformative Energy Scenarios Through Causal Layered Analysis Gaming." Technological Forecasting and Social Change 124: 101-113. doi:https://doi.org/10.1016/j.techfore.2016.10.011.
  36. Inayatullah, Sohail . 2010. "Epistemological Pluralism in Futures Studies: The CLA–Integral Debates." Futures 42: 99-102.
  37. —. 2013. "Futures Studies. Theories and Methods." January. https://www.meta-future.org/uploads/7/7/3/2/7732993/futures_studies_theories_and_methods_published_version_2013_with_pics.pdf.
  38. —. 2017. "Causal Layered Analysis: A Four-Level Approach to Alternative Futures." Prospective and Strategic Foresight Toolbox, April.
  39. Inayatullah, Sohail. 1998. "Causal Layered Analysis: Poststructuralism as method." (Futures) 30 (8): 815-829.
  40. Inayatullah, Sohail, ed. 2004. The Causal Layered Analysis (CLA) Reader: Theory and Case Studies of an Integrative and Transformative Methodology. Tamkang University Press.
  41. Inayatullah, Sohail, Aleksandra Izgarjan, Osmo Kuusi, and Matti Minkkinen. 2016. "Metaphors in Futures Research." Futures 84: 109-114. doi:https://doi.org/10.1016/j.futures.2016.04.004.
  42. Mills, Sara. 1997. Discourse. London: Routledge.
  43. Pecheux, Michel . 1982. Languages, Semantics and Identity. New York: St. Martin's Press.
  44. Reson, Barry M. 1985. Iran: Since the Revolution. New York: Boulder .
  45. Ricoeur, Paul . 1986. From Text to Action. Edited by G H Taylor. New York: Columbia University Press.
  46. Torfing, Jacob . 1999. New Theories of Discourse. Blackwell Publishers.