تحلیلی بر سیاست‌های حمایت از تولید و توصیه‌هایی برای بهبود آن؛ مطالعه موردی: صنعت خودروسازی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار مدیریت مالی پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 استاد مدیریت دولتی پردیس فارابی دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری مدیریت دولتی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

صنعت خودروسازی ایران، علیرغم بهره‌مندی از انواع حمایت‌های دولتی در طول سال‌های متمادی، هنوز توانایی رقابت با خودروسازان تراز اول دنیا را به دست نیاورده است. تحلیل چالش‌های دولت در کارآمد سازی سیاست‌های حمایتی یا همان مدیریت رانت در صنعت یادشده، مسئله اصلی این پژوهش است. با توجه به‌مرور ادبیات صورت گرفته، چهارچوب مدیریت رانت توسعه‌ای برای پاسخ به مسئله انتخاب شد. جمع‌آوری اطلاعات از طریق مصاحبه با ذینفعان و همچنین بررسی اسناد و مدارک در سه سطح سیاست، سیاستگذاری و صنعت انجام گرفت. در سطح سیاست، تغییرات سیاسی موجب بی‌ثباتی مدیریتی در صنعت شده و شرایط بین‌المللی نامناسب، همکاری با خودروسازان بین‌المللی را با مشکل مواجه کرده است. بی‌ثباتی اقتصاد کلان هم بر مشکلات این صنعت افزوده است. در سطح سیاست‌گذاری، سیاست‌های حمایتی فعلی به دلایلی چون بی‌قیدوشرط بودن، عدم تعیین بازه زمانی مشخص، عدم‌حمایت از فعالیت‌های جدید و ... در تشویق یادگیری کارآمد نیستند. همچنین عدم تعیین تکلیف صنعت خودروسازی در انتخاب میان راهبرد توسعه برند ملّی یا تولید محصولات برندهای جهانی، موجب عدم تمرکز در سرمایه‌گذاری‌ها شده است. در سطح صنعت، توانمندی پایین فن‌آوری و سازمانی مانع جذب فن‌آوری‌های مختلف می‌شود. ساختار مالکیتی ازیک‌طرف زمینه دخالت دولت در صنعت را فراهم کرده و از طرف دیگر، بخش زیادی از سرمایه خودروسازان را در پدیده‌ای به نام سهامداری چرخه‌ای بلوکه کرده است. در تحلیل مدیریت رانت صنعت خودروسازی می‌توان گفت که مراحل اولیه رشد و توسعه صنعت خودرو با کمک و هدایت دولت اتفاق افتاده، ولی برای ارتقای کمّی و کیفی صنعت خودروسازی و حرکت به سمت فعالیت‌های پیچیده‌تر، مکانیزم‌های مدیریت رانت در سه سطح سیاست، سیاست‌گذاری و صنعت نیازمند تحولات جدی است.

کلیدواژه‌ها


1 - انجمن خودروسازان (1398)، سابقه امر قیمت‌گذاری.
2 - بحرینیان (1391)، «اقتصاد ایران، رشد یا توسعه؟ بازنگری مسیر طی شده یک نیاز است یا الزام؟ شایستگی و بایستگی در چیست؟»، نشست تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ‌ایرانی.
3 - قربانی (1394)، هزینه تأمین مالی در قیمت تمام شده خودرو ۲۵ درصد است، برگرفته از خبرگزاری ایلنا؛ 19 مهر 1394.
4 - شجاعی، سعید. اژدری، علی‌اصغر (1397)، «بررسی آشفتگی‌ها در بازار خودرو و راه‌حل‌های فوری تسویه بازار، مرکز پژوهش‌های مجلس»، کد موضوعی 310، شماره مسلسل: 16377.
5 - کمیسیون اقتصاد کلان-اتاق ایران (1392)، «اقتصاد ایران در نبود راهبرد توسعه: نگاهی مصداقی به صنعت خودرو».
6 - مجلس شورای اسلامی، «خلاصه گزارش هیئت تحقیق و تفحص از صنایع خودروسازی کشور»، اردیبهشت ۱۳۸۳، صفحه ۳۵
7 - عابدی جعفری و دیگران (1390)، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، ش10، 151-198.
8 - یعقوبی (1396)، داستان ۱۲ بار ادغام و تفکیک/ چه بر سر وزارت صنعت خواهد آمد؟ برگرفته از سایت خبرگزاری مهر؛ 31 خرداد 1396.
9- Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology, 3(2), 77-101.
10- Chang, H. J. (2002). Kicking away the ladder: development strategy in historical perspective. Anthem Press.
11- Chang, H. J. (2010). How to 'do' a developmental state: political, organisational and human resource requirements for the developmental state. Constructing a democratic developmental state in South Africa: Potentials and challenges, 82-96.
12- Evans, P. (1995). Embedded Autonomy: States and Industrial. Transformation. Princeton.
13- International Organization of motor Vehicle Manufacturer (OICA), 2010, Paris.
14- Hausmann, R., & Rodrik, D. (2003). Economic development as self-discovery. Journal of development Economics, 72(2), 603-633.
15- Khan, M. (2010). Political settlements and the governance of growth-enhancing institutions.
16- Khan, M. H. (2013). Technology policies and learning with imperfect governance. In The Industrial Policy Revolution I (pp. 79-115). Palgrave Macmillan, London.
17- Khan, M. H. (2015). Supporting Inclusive Growth, Effective Policy Design for Developing Medium Technology Sectors: Application to Vietnam.
18- Khan, M. H. (2019). Knowledge, skills and organizational capabilities for structural transformation. Structural Change and Economic Dynamics, 48, 42-52.
19- Lall, S. (2003). Reinventing industrial strategy: The role of government policy in building industrial competitiveness.
20- Lin, J. Y. (2012). New structural economics: A framework for rethinking development and policy. The World Bank.
21- Lal, D. (2000). The Poverty of" development Economics" (No. 16). mit Press.
22- Ngo, N. T. H. (2013). Technology adoption in rent seeking economies: The case of Vietnam (Doctoral dissertation, SOAS, University of London).
23- Ngo, C. N. (2013). Developmental Rent Management Analysis. In 15th Conference of the Association of Heterodox Economics, London Metropolitan University, London, July (pp. 4-6).
24- Rodrik, D. (2004). Industrial policy for the twenty-first century.
25- Rodrik, D. (2009). Industrial policy: don’t ask why, ask how. Middle East Development Journal, 1(1), 1-29.
26- Stiglitz, J. E., & Greenwald, B. C. (2014). Creating a learning society: A new approach to growth, development, and social progress. Columbia University Press.
27- Wade, R. H. (2012). Return of industrial policy?. International review of applied economics, 26(2), 223-239.
28- World Bank. (2017). The Worldwide Governance Indicators (WGI).
29- World Bank. (2016). Doing business 2017: Equal opportunity for all. World Bank Publications.