سیاستگذاری امنیتی ایران در قبال منازعات خاورمیانه پس از بهار عربی (2018-2011)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم سیاسی دانشگاه گیلان

2 دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان

چکیده

 به دنبال وقوع شورش­ها و اعتراضات در خاورمیانه پس از 2011 نشانه­هایی از تحول و دگرگونی در سیاستگذاری امنیتی بازیگران منطقة خاورمیانه پدیدار شده است. سیاست امنیتی ایران که برایندی از نقش عوامل داخلی و خارجی است، به­سرعت تحت تأثیر تحولات مزبور قرار گرفت. در این ارتباط، پژوهش حاضر تلاش می­کند به واکاوی سیاستگذاری امنیتی ایران در دوران بعد از تحولات انقلابی خاورمیانه بپردازد و در این خصوص به بررسی موردی تحولات بحرین، عراق، یمن و سوریه مبادرت نماید. در عین حال، می­کوشد تا نسخه­ای تجویزی برای بهبود سیاستگذاری امنیتی ایران ارائه دهد. بر این مبنا، پرسش اصلی مقاله حاضر این است که سیاستگذاری امنیتی ایران در قبال تحولات اخیر خاورمیانه از چه ماهیت و مختصاتی برخوردار بوده و چنین رویکردی از منظر آسیب­شناختی چه پیامدهایی را به­دنبال خواهد داشت؟ به­منظور پاسخ به این پرسش و دستیابی به اهداف پژوهش با بهره­گیری از مفهوم امنیت جامع و لحاظ نمودن مقدورات ملی و گفتمان امنیتی غالب در منطقة خاورمیانه تلاش می­شود تا تبیینی تئوریک از پیامدهای سیاست منطقه­ای ایران ارائه گردد. یافته­های مقاله نشان می­دهد که سیاستگذاری امنیتی ایران پس از تحولات اخیر خاورمیانه مبتنی بر حفظ و گسترش نفوذ منطقه­ای بوده و برای این منظور طیف متنوعی از سازوکارهای دیپلماتیک، نظامی- مستشاری، سیاسی و اقتصادی مورد استفاده قرار گرفته است. پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات موردنیاز نیز به روش    اسنادی-کتابخانه­ای گردآوری خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


1- اودم، دبلیو (1392)، سیاستگذاری امنیت ملی: تصمیم­گیری دربارة موضوع­های دفاعی، در شولتز، گادسون و کوئیستر، رویکردهای جدید در مطالعات امنیتی، ترجمة محمدعلی متقی­نژاد، جلد دوم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
2- اسدی، علی­اکبر (1390الف)، رفتارشناسی بازیگران تحولات یمن، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال دوازدهم، شماره 45.
3- اسدی، علی­اکبر (1390ب)، تحولات بحرین: ریشه­ها و بازیگران، معاونت سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک، گزارش راهبردی، شمارة 354.
4- آدمی، علی (1391)، بحران بحرین و امنیت منطقه­ای جمهوری اسلامی ایران، فصلنامة راهبرد، سال بیست­ویکم، شماره 62.
5- آدمی، علی، موسوی، محمدرضا، حسینعلی (1391)، تحولات انقلابی بحرین و تعارضات مذهبی و ژئوپلیتیکی ایران و عربستان سعودی، فصلنامة تحقیقات سیاسی بین­المللی، شماره 10.
6- آزاد، امیرحامد و ابراهیمی­فر، طاهره (1397)، تأثیر ساختار نظامی سوریه بر سیاستگذاری امنیتی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، دوره 4، شماره 2.
7- برزگر، کیهان (1393)، تحولات عراق و امنیت ملی ایران، مرکز پژوهش­های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
8- برزگر، کیهان (1394)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه، تهران: مرکز آموزش و پژوهش­های وزارت امور خارجه.
9- بوزان، باری و ویور، الی (1388)، مناطق و قدرت­ها: ساختار امنیت بین­الملل، ترجمة رحمن قهرمانپور، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
10- پورسعید، فرزاد و شاپوری، مهدی (1397)، دولت ترامپ و شوروی­سازی جمهوری اسلامی ایران؛ چرایی و چگونگی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال بیست­ویکم، شماره 81.
11- جعفری، محمدعلی (3/9/1396)، ایران به یمن کمک مستشاری می‌کند، خبرگزاری تسنیم، https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/09/03/1582560.
12- خاکپور، محمد (13/2/1396)، مستشاران بیشتری به سوریه اعزام می‌شوند، سایت خبری تحلیلی الوقت، http://alwaght.com/fa/News/96204.
13- خبرگزاری فارس (۵/۱۱/1390)، فرمایشات رهبر بزرگ مرهمی بر زخم مردم بحرین بود، https://www.farsnews.com/news/13901115000112.
14- خبرگزاری فارس (1/9/1397)، حمایت معنوی خود را از مردم مظلوم و مسلمان یمن آشکارا اعلام می‌کنیم، https://www.farsnews.com/news/13970901000088.
15- دهشیری، محمدرضا، معبودی، فرشته (1396)، ارزیابی راهبرد جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران یمن، فصلنامه سیاست­های راهبردی و کلان، سال پنجم، شماره 19.
16- دهقانی­فیروزآبادی، سیدجلال (1388)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات سمت.
17- دیپلماسی ایرانی (25/5/1390)، نامه ایران به سازمان ملل درباره بحرین، http://irdiplomacy.ir/fa/news/15487/
18- رضوی­نژاد، سیدامین و ملک­محمدی، حمیدرضا (1397)، درآمدی تحلیلی بر مسئله­شناسی در سیاستگذاری امنیتی، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره 8، شماره 27.
19- رمضانی، روح­الله (1380)، چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ترجمة علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
20- روحانی، حسن (1/5/1397)، سخنرانی در همایش رؤسای نمایندگی­های ایران در خارج از کشور، روزنامه وطن امروز، شماره 2492.
21- زیباکلام، صادق و عبدالله­پور، محمدرضا (1388)، بررسی نقش همگرایی کردها و شیعیان عراق در موفقیت سیاستگذاری امنیتی ایران در قبال عراق، فصلنامه سیاست، دوره 39، شماره 4.
22- سعیدی، علی (1394)، مرزهای ایران به مدیترانه و باب­المندب رسیده است، سایت فرارو، https://fararu.com/fa/news/253893.
23- سلامی، حسین (7/10/1393)، انصارالله یمن مشابه حزب­الله لبنان است، مشرق­نیوز، https://www.mashreghnews.ir/news/374935.
24- فارن پالیسی (1396)، حملات دامنه­دار سایبری در خلیج فارس، ترجمة دیپلماسی ایرانی.
25- فرزادی­پور، شمس­الدین (3/6/1397)، ناگفته‌هایی از همکاری سپاه و نیروی هوایی عراق در مقابله با داعش/ایلیوشین‌های سپاه بر فراز فوعه و کفریا، شبکه العالم.
26- فریدون، حسین و قوام، عبدالعلی (1397)، عوامل مؤثر بر گفتمان اعتدال در سیاستگذاری عمومی، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، دوره 4، شماره 1.
27- قاآنی، اسماعیل (2/3/1394)، دشمنان حریف مبارزان یمنی نیستند، مشرق­نیوز، https://www.mashreghnews.ir/news/419987.
28- لیری، پل (1394)، درس­های حزب­الله برای انصارالله، ترجمة علی عطاران، دیپلماسی ایرانی، http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1948817.
29- مجیدی، حسن، مرتضی کاظمی­دینان (1395)، راهبرد جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات بحرین از منظر نظریه سازه­انگاری، فصلنامه شیعه­شناسی، سال چهاردهم، شماره 56.
30-  مسجدی، ایرج (21/8/1397)، کمک‌های‌مان به عراق در در زمینه فناوری، لجستیک، آموزش و مستشاری ادامه می‌یابد، خبرگزاری ایسنا، https://www.isna.ir/news/97082110099.
31- مسجدی، ایرج (10/10/1397)، هیچکدام از مشاوران نظامی ایران در عراق حضور ندارد، سایت خبری تحلیلی الوقت، http://alwaght.com/fa/News/146901/.
32- نیاکویی، سیدامیر و سجاد مرادی (1394)، رقابت قدرت­های منطقه­ای در عراق، فصلنامه روابط خارجی، سال هفتم، شمارة اول.
33- مشیرزاده، حمیرا (1396)، آسیب­شناسی سیاستگذاری خارجی: مبانی نظری، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، دوره سوم، شماره 1.
34- مصلی­نژاد، عباس (1393)، سیاستگذاری ساختار قدرت در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
35- مصلی­نژاد، عباس (1394)، سیاستگذاری راهبردی در مدیریت بحران امنیتی یمن، فصلنامه سیاست جهانی، دوره چهارم، شمارة 3.
36- یورونیوز، (2018)، جدایی مقتدی صدر از ایران؛ چرا و چگونه؟، .https://fa.euronews.com/2018/05/17/
 
37- Al-Khoei, Hayder (2013), Iraq: Sunni resurgence feeds Maliki’s fears, in: Julien Barnes-Dacey and Daniel Levy, The Regional Struggle for Syria, European Council on Foreign Relations (ECFR).
38- Badawi, Tamer (2018), Iran’s Economic Leverage in Iraq, Washington, DC, Carnegie Endowment for International Peace.
39- Daniel Byman, Shahram Chubin, Anoushiravan Ehteshami, Jerrold D. Green (2001), Iran's Security Policy in the Post-Revolutionary Era, RAND Corporation.
40- Coffey, Luke (2018) Bab el-Mandeb: The U.S. Ignores the Most Dangerous Strait in the World at Its Peril, The National Interest, June.
41- Goodarzi, Jubin (2013), Iran: Syria as the first line of defence, in: Julien Barnes-Dacey and Daniel Levy, The Regional Struggle for Syria, European Council on Foreign Relations (ECFR).
42- Hollingshead, Emmet (2018), Iran’s New Interventionism: Reconceptualizing Proxy Warfare in the Post-Arab Spring Middle East, Political Science Honors Projects, 75.
43-  Juneau, Thomas (2016), Iran’s policy towards the Houthis in Yemen: A limited return on a modest investment, International Affairs, Vol. 92, No. 3.
44- Katzman, Kenneth (2012), Bahrain: Reform, Security, and U.S. Policy, Congressional Research Service Report.
45- Katzman, Kenneth (2016), Iran’s Foreign Policy, Congressional Research Service Report.
46- Katzman, Kenneth (2018), Iran’s Foreign and Defense Policies, Congressional Research Service Report.
47- Kendall, Elisabeth (2017), Iran's Fingerprints in Yemen: Real or Imagined? Atlantic Council, Oct 18.
48- Kissinger, (2014), Henry Kissinger's Thoughts On The Islamic State, Ukraine And 'World Order', National Public Radio.
49- McInnis, Matthew (2017), The Future of Iran’s Security Policy, American Enterprise Institute (AEI).
50- Milani, Mohsen (2015(, Iran's Game in Yemen; Why Tehran Isn't to Blame for the Civil War, Foreign Affairs, April 19.
51- Rivera, Jason (2015), Iran’s Involvement in Bahrain: A Battleground as Part of the Islamic Regime’s Larger Existential Conflict, in: Small Wars Journal, https://smallwarsjournal.com/jrnl/art/iran-involvement-in-bahrain.
52- Sharp, Jeremy M. (2018), Yemen: Civil War and Regional Intervention, Congressional Research Service Report.
53- Smyth, Phillip (2018), Iranian Militias in Iraq's Parliament: Political Outcomes and U.S. Response, The Washington Institute, Policy Analysis.
54- Tapia Valdes, J.A (1982), A Typology of National Security Policies, Yale Journal of International Law, Vol. 9, No. 1.
55- The State Department, (2018), Outlaw Regime: A Chronicle of Iran’s Destructive Activities, available at: https://www.state.gov/documents/organization/286410.pdf.
56- The White House (2018), National Strategy for Counterterrorism, available at: https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2018/10/NSCT.pdf.
57-  The White House, (2017), President Donald J. Trump’s New Strategy on Iran, Fact Sheets,          October 13.
58- Zittoun, Philippe (2014), The political process of Policymaking, A pragmatic approach to Public Policy, Palgrave-McMillan.