سیاست‌گذاری جنایی دربارة حقوقِ بزه‌دیدگان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه تهران

چکیده

برقراری نظم و امنیّت از مهم‌ترین اهداف دولت در جامعه است که بدون تحقق آن‌ها، امکان اجرای برنامه‌های دولت در اقتصاد، صنعت، کشاورزی، فرهنگ و ... فراهم نخواهد شد. در پرتو تأمین امنیّت امکان تحقق ارزش‌های مورد حمایت دولت در تحقق عدالت و آزادی نیز میسّر می‌شود. سیاست‌گذاری‌های جنایی به عنوان شاخه‌ای از سیاست‌گذاری‌های عمومی به بحث از برنامه‌ها و راهبردها در تحقق اهداف مورد نظر دولت می‌پردازد. در گذشته محور سیاست‌گذاری‌های جنایی، تعقیب و مجازات بزهکاران بوده و تأمین امنیت و نظم را در گرو مجازات‌های سرگوبگر و تنبیهی می‌دانسته است. ولی تحوّلات بزه‌دیده شناسی رفته رفته، توجّه به حقوق بزه‌دیدگان را از محورهای مهم سیاست‌گذاری‌‌های جنایی قرار داده است. سیاست‌گذاری‌های جنایی، مجموعه‌ای از تدابیر پیش‌گیرانه، تنبیهی و ترمیمی در رابطه با پدیدة بزهکاری است. جبران آسیب‌های ناشی از جرم برای بزه‌دیدگان و قربانیان از محورهای مهمّ سیاست‌گذاری‌های جنایی در حال حاضر است. بدون جبران این آسیب‌ها، نظام‌های عدالت کیفری در تحقق اهداف مورد نظر دولت‌‌ها ناکام خواهند بود. برای تبیین این اهداف، مفهوم سیاست جنایی و سیاست‌گذاری جنایی و متعاقباً حقوقِ بزه‌دیده دربارة بزه‌دیدگان، براساس سیاست‌های کلی نظام، سند چشم‌انداز 1404، قانون برنامه پنج سالة ششم و قانون بودجه 1397 مورد بحث قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی
1. آیین‌نامة میانجی‌گری در امور کیفری (مصوّب 8/9/1394)
2. اشتریان: کیومرث: سیاست‌گذاری عمومی ایران، چاپ دوم، بهار 1396، نشر میزان.
3. ایروانیان، امیر: نظریّه عمومی سیاست‌‌گذاری جنایی، با مقدمة دکتر محمدعلی اردبیلی، چاپ اوّل، 1392، انتشارات شهردانش.
4. برجس، آن ولبرت ـ رگر، چریل ـ رابرتس، آلبرت آر: بزه‌دیده شناسی؛ نظریه‌ها و کاربردها، ترجمة دکتر حمیدرضا ملک‌محمدی، چاپ اوّل، زمستان 1395، نشر میزان.
5. درنر، جی، ویلیام: بزه‌دیده شناسی، ترجمة دکترعباس شیری، صص 1408 تا 1418 مندرج در دانشنامة بزه‌دیده شناسی و پیش‌گیری از جرم، جلد دوم، مرکز تحقیقات پیش‌گیری از جرم، زیرنظر دکتر علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، نشر میزان، 1393.
6. دلماس ـ مارتی، می‌ رِی: نظام‌های بزرگ سیاست جنایی، ترجمه دکتر علی حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ سوم، 1395، نشر میزان.
7. سقوط مجازات در حقوق کیفری اسلام و ایران، صص 112 تا 125، مرکز انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اوّل، زمستان 1372.
8. سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 ه.ش مصوب 3/8/1382
9. سیاست‌های کلی قضایی ابلاغی 28/7/1381 که در روزنامة رسمی شمارة 17012 مورّخ 4/5/1382 منتشر گردید. متعاقباً همان متن با عنوان سیاست‌های کلّی نظام در خصوص امنیّت قضایی در روزنامة رسمی شمارة 17995 مورّخ 15/9/1385 منتشر گردید.
10. سیاست‌های کلی قضایی پنج ساله ابلاغی مورخ 2/9/1388 مصوّب مجمع تشخیص مصلحت نظام.
11. شیری، عباس: رفتار کرامت مدار با بزه‌دیدگان، دادخواهی، مندرج در فصلنامة مطالعات پیش‌گیری از جرم، سال دوم، شمارة چهارم، پاییز 1386، صص 17 تا 58.
12. شیری، عباس: عدالت ترمیمی، چاپ اوّل، بهار 1396، بنیاد حقوقی میزان.
13. غلامی، حسین: درآمدی بر آسیب‌شناسی سیاست‌گذاری جنایی، در قبال پیش‌گیری از تکرار بزهکاری و بزه‌دیدگی در ایران، آموزه‌های حقوق کیفری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دورة جدید، شماره یک، بهار ـ تابستان 1390.
14. فتاح، عزت: «از سیاست مبارزه بزهکاری تا سیاست دفاع از بزه‌دیده» (ضرورت یک تغییر بنیادی در سیاست جنایی کنونی)، ترجمة دکتر علی حسین نجفی ابرندآبادی ـ سوسن خطاطان، مجلة قضایی ـ حقوقی دادگستری، سال اوّل، شمارة سوم، بهار 71، صص 85 تا 112.
15. قانون آیین دادرسی کیفری مصوّب 1392 و اصلاحیّه‌های بعدی.
16. قانون بودجه سال 1397 کل کشور مصوّب 20/12/1396.
17. قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392.
18. کانت، امانوئل: فلسفة حقوق، ترجمة منوچهر صانعی دره بیدی، انتشارات نقش و نگار، چاپ اوّل، 1380، تهران.
19. لازرژ، کریستین: درآمدی بر سیاست جنایی، ترجمة دکتر علی‌ حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ ششم، 1396، بنیاد حقوقی میزان.
20. ملک محمدی، حمیدرضا: سیاست‌گذاری عمومی، نشر میزان، تابستان 1397.
21. نجفی ابرندآبادی، علی حسین: گفتمان سیاست جنایی قانون‌گذار در قانون آیین دادرسی کیفری، 1392، مندرج در کتاب: «حج اندیشه؛ هم افزایی فقه و حقوق در تحقق عدالت و تعالی انسان، مجموعه نویسندگان، به کوشش نعمت‌اله الفت، انتشارات دانشگاه مفید، چاپ اوّل، 1396.
22. وحید، مجید: سیاست‌گذاری عمومی، چاپ سوم، زمستان 1395، نشر میزان.
ب)انگلیسی

23. Basic Principles on the use of restorative Justice prigrammes in Criminal matters the Economic and Social Council, 12/2003.
24. Bazemore, Gordon – Walgrave, Lode: Restorative Justice, In Search of Foundamantals and an outline for Systemic Reform, in RESTORATIVE JUVENILE JUSTICE, REPAIRNG THE HARM OF YOUTH CRIME PP.45-46,1999.
25. Declaration of Basic Principle on Justice for Victims of Crime and Abuse of Power, 1985, General Assembly resolution 40/34, 29 November 1985.
26. Dignan, James: Understanding Victims and Resrorative Justice, First Pulished, Open University Press, 2005, USA.
27. Dolinko, David: Restorative Justice, and The Justification of Punishment UTAH, PP.319-392,2003.
28. Geis, Gilbert: Restitutaion by Criminal Offenders: A Summary and overview, in Hudson, J. and Galaway, B (eds) Restitution in Criminal Justice (Lexingtonm MA: Lexington Books). PP. 147 – 164, 1977.
29. Guide for POLICY MARKERS, On the Implementation of the United Nations Declacration of Basic Pricipled os Justice for Victims of Crime and Abuse of Power, UNOPCCP, new York, 1999
30. Zaibert, Loo: Punishment and Retribution, ASHGATE, 2005,2005.