توسعه گزینه‌های راهبردی برای سیاستگذاری در صنعت نفت ایران بر اساس آینده‌نگاری راهبردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری آینده‌پژوهی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

2 دانشیار گروه آینده‌پژوهی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

چکیده

جایگاه نفت در تولید ناخالص داخلی، سیاست­گذاری در صنعت نفت ایران را حایز اهمیت ساخته است. اما عدم اطمینان فزاینده در این حوزه، گرایش به رویکردهای نوینی چون آینده­نگاری راهبردی را در نظام سیاستگذاری برای این صنعت ایجاب می­کند. این تحقیق، در پی تدوین سناریوهای صنعت نفت ایران در افق 1404 و توسعه گزینه­های راهبردی بر این اساس است. روش کلی تحقیق، «سناریوپردازی» است و به منظور شناسایی و اولویت­بندی عوامل اثرگذار بر صنعت، از «دلفی دو مرحله­ای» به کمک پرسشنامه باز و پرسشنامه بسته استفاده شد و پراکنش «عوامل مهم و حیاتی» در «ماتریس ویلسون» ترسیم گردید. یافته­های تحقیق، بر اساس حالات مختلفِ عوامل حیاتی و «تحلیل اثر متقابل» آنها به کمک «نرم افزار سناریو ویزارد»، امکان­پذیری 4 سناریو با «سازگاری درونی» قوی را نشان می­دهند. در انتها، بر اساس یافته­های تحقیق، گزینه­هایی راهبردی برای سیاستگذاری در صنعت نفت ایران ارایه شده است.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی
1. امینی، حامد؛ بنیادی نایینی، علی و پیشوایی، میرسامان (1394). "سناریو نگاری صنعت نفت و گاز ایران در شرایط تحریم، مبتنی بر رویکرد عدم قطعیت های کلیدی و تحلیل اثرات متقابل"، نشریه مدیریت فردا، 45، 85-98.
2. امینی، علی­رضا (1379). نفت (سیاست-اقتصاد)، تهران: نشر خط سوم.
3. تارنمای www.codal.ir ، گزارشات سالانه هیات مدیره شرکت­ها به مجمع عمومی.
4. خداویسی، حسن و عزتی شورگلی، احمد (1395). "کاوشی در زمینۀ تاثیر مخارج دولت بر تولید ناخالص داخلی ایران در کوتاه مدت و بلند مدت"، تحقیقات اقتصادی، 51، (2)، 327-353.
5. عسگری، سهراب (1387). "محیط زیست خلیج فارس، رویکردی پر اهمیت در ژئوپلیتیک منطقه"، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، 68، 45-52.
6. ملکی، عباس (1393). سیاست­گذاری انرژی، چاپ اول، تهران: نشر نی.
7. نبی­پور، ایرج (1390). آینده­نگاری فناوری در صنعت نفت و گاز ایران، بوشهر: انتشارات دانشگاه خلیج فارس.
ب) انگلیسی
8. Abbaszadeh, P., Maleki, A., Alipour, M. & Kanani, Y. (2013). "Iran’s oil development scenarios by 2025", Energy Policy, 56, 612–622.
9. Ackoff, R. (1981). Creating the Corporate Future: Plan or be Planned, New York: John Wiley.
10. Alizadeh, R., Lund, P. R., Beynaghi, A., Abolghasemi, M. & Maknoon, R. (2015). "An integrated scenario-based robust planning approach for foresight and strategic management with application to energy industry", Technological Forecasting & Social Change, 11 (3), 1-10.
11. Beck, M. (2009). Oil-rent Boom in Iran? Hamburg: GIGA German Institute of Global and Area Studies.
12. Belyaeva, Z., Krivorotov, V., Kalina, A. & Yerypalov, S. (2017). "Competitiveness of Russian regional oil complexes", Competitiveness Review, 26 (2), 147-165.
13. Fahey, L. & Randall, R.M. (1998). Learning from the Future: Competitive Foresight Scenarios, New York: John Wiley & Sons. ول ..اهمیت نفت (در کتابممممممممممممممممممممممممممممم
14. Glenn, J. C., Gordon, T. J. & Dator, J. (2001). "Closing the deal: how to make organizations act on futures research", Foresight, 3 (3), 177-189.
15. Gunarta, I.K. & putri, F.A. (2018). “Valuating Indonesian upstream oil management scenario through system dynamics modeling”, In Paper presented at 29th International Conference on Industrial and System Engineering, Washington, DC, USA, doi: 10.1088/1757-899X/337/1/012045.
16. Hines, A. & Bishop, P. (2006). Thinking about the Future: Guidelines for the Strategic Foresight, Washington: Social Technologies LLC.
17. Kang, W., Ratti, R.A. & Vespignani, J.L. (2017). "Oil price shocks and policy uncertainty: New evidence on the effects of US and non-US oil production", Energy Economics, 27 (1), 231-246.
18. Kapoor, R. (2001). "Future as fantasy: forgetting the flaws", Futures, 33 (2), 161-170.
Karner, K., Dibauer., C., Enigl, M., Strasser, C. & Schmid, E. (2017). “Environmental trade-offs between residential oil-fired and wood pellet heating systems: forecast scenarios for Austria until 2030”, Renewable and Sustainable Energy, 80, 868-879.
19. Kuosa, T. (2011). "Evolution of futures studies", Futures, 43, 327-336.
Kuosa, T. (2012). The Evolution of Strategic Foresight: Navigating Public Policy Making, Oxford: Routledge.
20. Martin, M. W. (1985). Self-Deception and Self-Understanding: New Essay in Philosophy and Psychology, Lawrence: University Press of Kansas.
21. Mietzner, D. & Reger, G. (2004). "Scenario Approaches History, Differences, Advantages and Disadvantages", EU-US Scientific Seminar: New Technology Foresight, Forecasting & Assessment Methods, Seville, Spain, May, 3–14.
22. Miller, K. D. & Waller, H. G. (2003). "Scenarios, real options and integrated risk management", Long range planning, 36, 93-107.
23. OPEC, (2016). Annual Statistical Bulletin, Vienna: Organization of the Petroleum Exporting Countries.
24. Pillkahn, U. (2008). Using trend and scenarios as tools for strategy development, Erlangen: GmbH.
25. Rejeski, D. & Olson, R. L. (2006). "Has futurism failed?", The Wilson Quarterly, Wilson Institute, Washington D. C, winter, 14-21. http://archive. wilsonquarterly.com /sites /default /files /articles /WQ_VOL30_W_2006_Article_01.pdf.
26. Ritchie, J. & Lewis, J. (2003). Qualitative research practice: a guide for social science student and researcher, London: SAGE publications.
27. Robbins, S.P. & coulter, M. (2011). Management, New Jersey: Pearson Education inc.
28. Sardar, Z. (2010). "The Namesake: Futures; futures studies; futurology; futuristic; foresight—what’s in a name?", Futures, 42, 177-184.
29. Sekaran, U. (2003). Research Methods for Business: A Skill Building Approach, New York: John Wiley & Sons.
30. Shimizu, K. (2012). The cores of strategic management, Oxford: Routledge.
Stanford university. (2017). Iran 2040 project, California, Stanford: Stanford university.
31. Walsh, P.R. (2014). "Dealing with the uncertainties of environmental change by adding scenario planning to the strategy reformulation equation", Management decision, 43 (1), 113-122.
32. Wilson, I. (1983). The benefits of environmental analysis, in: Albert, K. (Ed.): The strategic management handbook, New York: Sage Publications.
33. Zapata, C.B., Yang, C., Yeh, S., Ogden, J. & Kleeman, M.J. (2018). “Low-carbon energy generates public health savings in California”, Atmospheric Chemistry and Physics, 18 (7), 4817-4830.