چالش های هامون و راهبردهای نجات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران

چکیده

طی یک دهه اخیر، در جمهوری اسلامی ایران به دلایلی از قبیل کاهش حجم آب در اثر عوامل طبیعی و انسانی، ورود آلاینده‌های مختلف بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی به محیط‌های تالابی و عدم رعایت حریم زیست‌محیطی و اکولوژیکی تالاب‌ها، تغییر کاربردی اراضی تالابی، عدم رعایت حقابه طبیعی محیط‌های طبیعی از سوی مجریان مختلف طرح‌های آبی، عدم ملاحظات زیست‌محیطی در اجرای پروژه‌های عمرانی و شکار و صید غیرمجاز و قاچاق، تالاب‌های کشور در معرض تهدیدات جدی قرار گرفته‌اند. هامون که به عنوان هفتمین تالاب بین­المللی جهان و بزرگ­ترین دریاچه آب شیرین کشور شناخت شده است، به دلایل مختلف به کانون بحرانی حرکت شن های روان تبدیل شده و موجب بروز معضلات عدیده اجتماعی و اقتصادی در منطقه شده است. بنابراین هدف از نگارش مقاله حاضر که با روش تحلیلی توصیفی محتوا انجام شده است بررسی چالش­های ­محیط زیستی موجود در هامون و سیاستهای زیست­محیطی جمهوری اسلامی ایران در این حوزه است. مقاله حاضر از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول به معرفی اهمیت زیست­محیطی هامون و چالش­های موجود در این منطقه پرداخته شده است و در بخش دوم ضمن بررسی سیاستهای زیست­محیطی جمهوری اسلامی ایران در این حوزه، سیاستهایی هم برای مقابله با چالش­ها ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی
1- امینی فرد، حمیده، (1393). «تالاب­های ایران در گیر و دار مرگ و زندگی». قابل دسترسی در:
2- http://iran-newspaper.com/newspaper/page/5646/15/14346/0، تاریخ دسترسی: 31/6/1395
3- ایزدی، جهانبخش و مسعود طوفان (1394). «مبانی و رهیافت­های نظری دیپلماسی زیست­محیطی جمهوری اسلامی ایران». چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت.
4- بهروزی راد، بهروز (1385) ، «معضلات تغییرات اکوسیستم تالاب­ها»، سومین همایش ملی بحران­های زیست محیطی ایران و راهکار های بهبود آن­ها، دانشگاه آزاد اسلامی: واحد علوم و تحقیقات اهواز. 
5- حاجی حسینی، محمدرضا؛ حمیدرضا حاجی حسینی و سعید مرید ( 1392)، «مروری بر توافقنامه های ایران و افغانستان در خصوص حقابه رودخانه فرامرزی هیرمند و تأثیر معاهدات بر بحران آبی ایجاد شده در تالاب بین المللی هامون»، اولین همایش ملی بحران آب، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان.
6- حافظ نیا، محمدرضا(1381)، جغرافیای سیاسی ایران، تهران: سمت.
7- خبرگزاری صدا و سیما (15/2/1393) «برنامه­های سازمان ملل برای احیای دریاچه ارومیه و هامون» قابل دسترسی در http://www.iribnews.ir/fa/news/49359/، تاریخ دسترسی 31/6/1395.
8- خبرگزاری فردا (12/3/1395). «وقتی حقمان را از افغانستان هم نمی توانیم بگیریم» قابل دسترسی در: http://www.fardanews.com/fa/news/528134/، تاریخ دسترسی 23/7/1395.
9- خلیلی، محسن و مرتضی منشادی، (1390) ، «بایسته­های ژئواکونومیک جنوب شرق ایران»، فصلنامه روابط خارجی، سال سوم، شماره چهارم، زمستان.
10- دانشگاه زابل ( 1391)، اساسنامه پژوهشکده تالاب بین­المللی هامون، پاییز.
11- دهقانی فیروزآبادی، سید جلال(1388) ، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت.
12- رئیس­پور، کوهزاد؛ تقی طاوسی و محمود خسروی (1387)، «خشکسالی و اثرات نامطلوب آن بر اکوسیستم­های گیاهی و جانوری تالاب هامون»، اولین همایش ملی تالاب های ایران، اهواز: دانشگاه آزاد اسلامی.
13- سالنامه آماری استان سیستان و بلوچستان(1388)، سرزمین آب و هوا.
14- سلیمانی، الهه و دیگران (1390)، بررسی اجمالی تالاب­ها با تاکید بر تالاب هامون، دفتر مطالعات زیربنایی (گروه کشاورزی و منابع طبیعی) ، کد موضوعی 250، شماره مسلسل 10755،  فروردین ماه.
15- سیاح مفضلی، اردشیر(1392)، طرح حفاظت از تالاب های ایران، به کارگیری رویکرد زیست بومی در مدیریت جامع تالاب‌ها بر اساس دستاوردها و تربیات طرح حفاظت از تالاب های ایران، تهران: نشر نیم دایره.
16- ضیاء­توانا، محمد حسن؛ عبدالرضا­ رحمانی­فضلی؛ محمدحسن­گنجی و صادق اصغری لفمجانی ( 1389)، «بررسی تطبیقی اثرات کاهش آب هیرمند بر فعالیت­های کشاورزی در روستاهای سیستان»، فصلنامه پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 71، بهار.
17- طیبی، سبحان و هدیه سادات میرترابی، ۱۳۹۳، «دیپلماسی محیط زیست؛ رهیافتی مؤثر در نیل به سوی حفاظت و توسعه پایدار»، دومین همایش ملی برنامه­ریزی، حفاظت، حمایت از محیط زیست و توسعه پایدار، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
18- عزتی، عزت اله و محمد حسن خضری(1390)، «تحلیلی بر هیدروپلتیک ایران»، فصلنامه پژوهش نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال 4، شماره اول، زمستان.
19- گزارش سازمان حفاظت از محیط زیست(1392)، «میزگرد تخصصی بین­المللی یافتن راه کارهایی برای نجات تالاب های در حال خشک شدن ایران»، 25 تا 27 اسفند.
20- مجتهد زاده، پیروز (1378)، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی، تهران: نشر شیرازه.
21- منوچهر، محمدی و ابراهیم متقی(1384)، «دکترین تعامل سازنده»، راهبرد یاس، سال چهارم، زمستان.
22- نوری، غلامرضا و طیبه اربابی(1386) ، تالاب هامون حیات سیستان، انتشارات سپهر.
23- ولایتی، سعد الله و غلامرضا میری(1385)، «بررسی مسائل زیست محیطی دریاچه هامون»، فصلنامه پژوهش های جغرافیایی، شماره 56، تابستان.
24- بیانیه مشترک جمهوری اسلامی ایران و جمهوری اسلامی افغانستان، تاریخ ۱۳۹۴/۱۰/۱۶ ،کد خبر 272615، قابل دسترسی در؛
 
25- ابتکار، معصومه (1393)، احیای تالاب هامون با کمک نقشه برداری علمی کشور، تاریخ : 14/11/1393، کد خبر: 93111407792، به نقل از؛
ب) انگلیسی
26- Clements, Frank (2003). Conflict in Afghanistan: A historical encyclopedia. ABC-CLIO. p. 8. ISBN 1-85109-402-4. Retrieved22 February 2012.
27- Gullan, P.J. and Cranston, P.S. (2010) The Insects: An Outline of Entomology, 4th Edition. Blackwell Publishing UK.
28- Romano, Amy (2003). A Historical Atlas of Afghanistan. The Rosen Publishing Group. p. 28. ISBN 978-0-8239-3863-6. Retrieved17 October 2010.
29- Tilley, E., Ulrich, L., Lüthi, C., Reymond, Ph., Zurbrügg, C. (2008), Compendium of Sanitation Systems and Technologies (2nd Revised Edition). Swiss Federal Institute of Aquatic Science and Technology (Eawag), Duebendorf, Switzerland. p. 175. ISBN 978-3-906484-57-0.
30- UNEP (May 2006), History of Environmental Change in the Sistan Basin - Based on Satellite Image Analysis: 1976–2005 (PDF), Geneva: United Nations Environment Programme (UNEP) Post-Conflict Branch, retrieved 2007-07-20.
31- E Richard Benedick(1999), Diplomacy for the environment: the new generation of environmental dangers, Environmental Diplomacy Conference Report, American Institute for Contemporary German Studies, Washington DC.