برنامه‌ریزی راهبردی و سیاستگذاری توسعه در مدیترانه شرقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

کشورهای مدیترانه شرقی را باید بخشی از بازیگرانی دانست که روند توسعه و پیوند با اقتصاد جهانی را براساس ضرورت‌های درون‌ساختاری و نقش مکمل در سیاست جهانی طی نموده‌اند. این منطقه با توجه به اهمیت ژئوپلیتیکی آن باعث حضور گسترده قدرت‌های بین­المللی  و تداخل منافع آنان گردیده است. در چنین فرآیندی، ضرورت‌های ژئوپلیتیکی با نیازهای راهبردی کشورها ازجمله توسعه پیوند می‌یابد. در این مقاله تلاش می‌شود تا رابطه بین نشانگان توسعه با مولفه‌های درون‌ساختاری و بین‌المللی مورد بررسی قرار گیرد. تحقق چنین فرآیندی را باید در قالب «مدل توسعه پویا» تبیین نمود. در مدل توسعه پویا، سیاستگذاری  اقتصادی و توسعه اجتماعی در مناطقی همانند مدیترانه شرقی تابعی از نیازهای درون‌ساختاری کشورها، ضرورت‌های ژئوپلیتیکی و سازوکارهای سیاست جهانی محسوب می‌شود. براساس چنین ویژگی‌هایی است که بازیگران کوچک در محیط‌های ژئوپلیتیکی فراتر از قابلیت جغرافیایی خود به ایفای نقش ساختاری در فرآیند توسعه مبادرت می‌کنند. بنابراین می‌توان پرسش مقاله را بر اساس رابطه بین «سیاستگذاری  توسعه» (متغیر وابسته) با مولفه‌هایی همانند «ضرورت‌های ژئوپلیتیکی» و «نیازهای درون‌ساختاری کشورها» (متغیرهای مستقل) تبیین نمود. در این شرایط، این پرسش مطرح می‌شود که: «سیاستگذاری  توسعه در مدیترانه شرقی براساس چه مولفه‌هایی شکل می‌گیرد؟» در پاسخ به این پرسش می‌توان فرضیه مقاله را بدین‌گونه تنظیم نمود که: «سیاستگذاری  توسعه در مدیترانه شرقی براساس نیازهای درون‌ساختاری کشورها و جایگاه ژئوپلیتیکی آنان در سیاست جهانی تنظیم می‌شود.» در تنظیم این مقاله از رهیافت «سیاستگذاری  تعامل پویا» استفاده شده است. کشوری که روندهای امنیت‌سازی را تحت‌الشعاع ضرورت‌های رشد اقتصادی قرار دهد، بعد از مدتی با مشکلات اجتماعی و راهبردی روبه‌رو خواهد شد. واقعیت آن است که چنین مشکلاتی می‌تواند زمینه‌های لازم برای ایجاد چالش‌های نوین را به‌وجود آورد. هیچ کشوری در محیط منطقه‌ای نمی‌تواند بدون روندهای امنیت‌سازی موقعیت خود را ارتقاء دهد. ضرورت‌های توسعه ایجاب می‌کند که واحدهای سیاسی به‌موازات برنامه‌ریزی رشد و توسعة اقتصادی به ضرورت‌های امنیت‌سازی توجه داشته باشند.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) منابع فارسی

      1. احمدی، سیدعباس (1389)، «نقش مذهب در گسترش حوزه نفوذ مطالعه موردی: تشیع و ایران»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال ششم، شماره اول.

      2. ایوانز، گراهام و نوانام، جفر (1381)، «فرهنگ روابط بین­الملل»، ترجمه حمیرا مشیرزاده و حسین شریفی‌طرازکوهی، تهران: نشر میزان.

      3. بردان، کتلن و شلی، فرد (1383)، «ژئوپلتیک فراگیر»، ترجمه علیرضا فرشجی و حمیدرضا رهنما، تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد دوره عالی جنگ.

      4. بریچر، مایکل (1382)، «بحران در سیاست‌هاى جهان: یافته‌ها و مطالعات موردی»، جلد دوم، ترجمه حیدر على بلوجى، ایران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

      5. حافظ­نیا، محمدرضا (1385)، «اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک»، مشهد: انتشارات پاپلی.

      6. دوئرتی، جیمز و رابرت فالتزگراف (1376)، «نظریه‌هاى متعارض در روابط بین‌الملل»، ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران: نشر قومس.

      7. راست، بروس و استار هاروی (1385)، «سیاست جهانی محدودیت­ها و فرصت­های انتخاب»، ترجمه علی امیدی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی.

      8. سمیر، رضا (1384)، «بررسی نگرش­های متفاوت درباره حملات تروریستی علیه غرب»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال اول، شماره دوم.

      9. سو، آلوین (1380)، «تغییر اجتماعی توسعه؛ مروری بر نظریات نوسازی، وابستگی و نظام جهانی»، ترجمه محمود حبیبی‌مظاهری، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی. 

      10. سیف‌زاده، حسین (1373)، «نظریه‌هاى مختلف در روابط بین‌الملل»، تهران: نشر قومس

      11. کارل، تری‌لین (1390)، «معمای فراوانی؛ رونق‌های نفتی و دولت‌های نفتی»، ترجمه جعفر خیرخواهان، چاپ دوم، تهران: نشر نی.

      12. کریمی، حمید (1391)، «الگوی بازدارنده همه‌جانبه دفاعی»، تهران: انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی.

      13. لیک، دیوید و پاتریک مورگان (1381)، «نظم­های منطقه­ای؛ امنیت‌سازی در جهان نوین»، ترجمه سیدجلال دهقانی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

      14. مجتهدزاده، پیروز (1381)، «جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی»، تهران: انتشارات سمت.

      15. مجتهدزاده، پیروز و ربیعی، حسین (1388)، «بررسی الگوهای حل و فصل منازعات و ارائه مدل بهینه حل منازعات سرزمینی»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال پنجم، شماره اول.

      16. مصلی‌نژاد، عباس (1390)، «سیاستگذاری  اقتصادی؛ مدل، روش و فرآیند»، تهران: نشر رخداد نو.

      17. میرمحمدی، مهدی (1386)، «پویایی‌های روش شناخت در روابط بین‌الملل»، فصلنامه مطالعات راهبردی، بهار.

    ب) منابع انگلیسی

    1. - Kreutz, Andre (2007)"Russia in the Middle East: friend or foe”, America: praeger security international.

    2. - Collins, John M (1998), “Military Geography for professionals and the public”,

    3. - Hugh Miall (2004), “Conflict transformation:A multi dimentional task; Berghof Research Center for constructive conflict management edited version.