شرایط اقتصاد سیاسی ایران و تأثیر آن بر الزامات طراحی الگوی توسعه پایدار اقتصادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

اقتصاد سیاسی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی دستخوش تحول شده است، اما به دلیل عدم ایجاد تغییرات ساختاری و کارکردی به تناسب این تحول، کشور نتوانسته شاهد تحقق توسعه پایدار اقتصادی باشد. این پژوهش با توجه به شرایط خاص اقتصاد سیاسی ایران، به توضیح الزاماتی می‌پردازد که برای سیاستگذاری و طراحی الگوهای توسعه پایدار اقتصادی و انباشت مؤثر سرمایه در اقتصاد ملی ضرورت دارند. این الزامات با رویکردی عملگرایانه و بر اساس نظریه‌های انباشت اولیه سرمایه، ساختار اجتماعی انباشت، نهادگرایی و دولت‌ توسعه‌گرا بررسی می‌شوند. با رعایت این الزامات، بدون لزوم تغییر کلی در سیاست‌های کلان نظام (به عنوان فرآیندی دشوار و زمان‌بر) و از طریق ایجاد انباشت درون‌زا، جمهوری اسلامی می‌تواند بدون افزایش مداخله مستقیم دولت در اقتصاد ملّی به سوی توسعه پایدار اقتصادی حرکت نماید. نقش دولت در این مسیر منحصر به نوعی زمینه‌سازی چندبُعدی، بازتنظیم ساختار اجتماعی انباشت و میانجی‌گری مالی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی
1-       ابریشمی، حمید، هادیان، محمد. (1383)، "رانت‌جویی و رشد اقتصادی، (شواهد تجربی از ایران)"، مجله تحقیقات اقتصادی، ش 67.
2-       ازغندی، علیرضا. (1389)، چارچوب‌ها و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران، نشر قومس.
3-     اژدری، علی‌اصغر. (1391)، ارزیابی و تحلیل عملکرد آیین‌نامه اجرایی گسترش بنگاه‌های کوچک اقتصادی زودبازده و کارآفرین، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات انرژی و صنعت و معدن).
4-       اشتریان، کیومرث. (1386)، سیاستگذاری عمومی در ایران، تهران، نشر میزان.
5-       اشتریان، کیومرث. (1388)، "کارآمدی و منزلت نخبگان: بررسی منزلت روحانیت در بین جوانان"، فصلنامه سیاست، دوره 39، ش 3.
6-       اوانز، پیتر. (1380)، توسعه یا چپاول: نقش دولت در تحول صـنعتی، ترجمه عبـاس زنـدباف و عبـاس مخبر، تهران، طرح نو.
7-       آریا، کیومرث. (1394)، سیاست‌های پولی و مالی: ضرورت اصلاح بازارهای مالی، تهران، نشر نی.
8-       آقاجانی معمار، احسان. (1393)، آسیب‌شناسی خصوصی‌سازی در ایران (لزوم پایبندی به سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی)، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
9-       آلسینا، آلبرتو و روبرتو پروتی. (1378)، "مروری بر سیاست‌های رشد" در: دولت و رشد، ویراسته ویلی برگستروم، ترجمه علی حیاتی، تهران، انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
10-    بابازاده، محمد، علمی، سیامک، اتباعی، فرامرز، محمودزاده، سهیل. (1389)، "بررسی رفتار آشوب در بازار نرخ ارز ایران"، فصلنامه پژوهشنامه علوم اقتصادی، دوره 9، ش 1.
11-   باغجری، محمود، ابراهیم حسینی‌نسب و رضا نجارزاده. (1394)، "بررسی فشار بازار ارز و اندازه‌گیری درجه دخالت دولت در این بازار با استفاده از روش هم‌جمعی: مطالعه موردی ایران"، فصلنامه مدلسازی اقتصادیدوره 9، ش 3.
12-    حاجی‌یوسفی، امیرمحمد. (1388)، دولت، نفت و توسعه اقتصادی در ایران، چاپ دوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
13-    دلفروز، محمد‌تقی. (1393)، دولت و توسعه اقتصادی: اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولت‌های توسعه‌گرا، تهران، انتشارات آگاه.
14-    رزاقی، ابراهیم. (1392)، آشنایی با اقتصاد ایران، چاپ دهم، تهران، نشر نی.
15-    رفیع‌پور، فرامرز. (1394)، توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران، چاپ دهم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
16-    رمضانی، روح‌الله. (1386)، چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ترجمه علیرضا طیب، چاپ پنجم، تهران، نشر نی.
17-    رنانی، محسن، دلالی اصفهانی، رحیم، صمدی، علی‌حسین. (1389)، "ارائه الگویی برای رشد اقتصادی ایران: برخی ملاحظات نهادی"، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، دوره 10، ش 2.
18-    سریع‌القلم، محمود. (1386)، فرهنگ سیاسی ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
19-    شعبانی، احمد، جلالی، عبدالحسین. (1390)، "دلایل گسترش مطالبات معوق در نظام بانکى ایران و بیان راهکارهایى براى اصلاح آن"، فصلنامه برنامه و بودجه، دوره 16، ش 4.
20-    شیخ‌زاده، حسین. (1385)، نخبگان و توسعه ایران، تهران، انتشارات باز.
21-    عظیمی‌آرانی، حسین. (1393)، مدارهای توسعه‌نیافتگی در اقتصاد ایران، چاپ چهاردهم، تهران، نشر نی.
22-    فراستخواه، مقصود. (1395)، ما ایرانیان: زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی، تهران، نشر نی.
23-    کاتوزیان، محمدعلی همایون. (1392)، ایران، جامعه کوتاه‌مدت و 3 مقاله دیگر، ترجمه عبدالله کوثری، تهران، نشر نی.
24-    کاتوزیان، محمدعلی همایون. (1394)، آدام اسمیت و ثروت ملل، چاپ پنجم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
25-    کاستلز، مانوئل. (1389)، عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (پایان هزاره)، جلد 3، چاپ ششم، ترجمه احد علیقلیان و افشین خاکباز، تهران، انتشارات طرح نو.
26-    متقی، ابراهیم. (1379)، "تأثیر تحریم‌های اقتصادی آمریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه علوم سیاسی، دوره 3، ش 9.
27-   محمدی، تیمور، نبی‌زاده، علی‌حسین. (1392)، "بررسی ارتباط بین نامیزانی نرخ ارز حقیقی و واردات کالاهای واسطه‌ای - سرمایه‌ای و مصرفی در ایران"، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، دوره 13، ش 51.
28-   مرکز آمار ایران. (1391)، نتایج طرح‌ آمارگیری نیروی کار (1383 تا 1391)، در: اژدری، علی‌اصغر. (1391)، ارزیابی و تحلیل عملکرد آیین‌نامه اجرایی گسترش بنگاه‌های کوچک اقتصادی زودبازده و کارآفرین، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (دفتر مطالعات انرژی صنعت و معدن)، ص 9.
29-    مصلی‌نژاد، عباس. (1393)، سیاستگذاری اقتصادی: مدل، روش و فرآیند، چاپ سوم، تهران، انتشارات رخ‌داد نو.
30-    مصلی‌نژاد، عباس. (1395)، اقتصاد سیاسی ایران: دوران معاصر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
31-    مندل، ارنست. (1386)، اقتصاد سیاسی، ترجمه کمال خالق‌پناه، تهران، نشر گل‌آذین.
32-    مؤمنی، فرشاد. (1394)، اقتصاد سیاسی توسعه در ایران امروز، تهران، انتشارات نقش و نگار.
33-   واعظی، حسن. (1393)، کامیابی‌ها و ناکامی‌های توسعه در ایران (نقش دولت‌های پنجم تا یازدهم در توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور سال‌های 1368 تا 1392)، چاپ دوم، تهران، هرمس.
34-    وحید، مجید. (1395)، سیاستگذاری عمومی، چاپ سوم، تهران، نشر میزان.
35-    هریس، جری. (1386)، قدرت‌های در حال ظهور جهان سوم؛ چین، هند و برزیل، ترجمه محمد مهدی احمدی معین، تهران، مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(ع).
ب) انگلیسی
36- Evans, Peter. (1998), “Transferable Lessons? Re-examining the Institutional Prerequisites of East Asian Economic Policies”, Journal of Development Studies, 34 (6): 66-86.
37- Gordon, David. M. (1978), “Up and Down the Long Roller Coaster”. In Union for Radical Political Economics (Eds.), U.S. Capitalism in Crisis, New York: Union for Radical Political Economics.
38- Gordon, David. M., Samuel Bowles, and Thomas. E. Weisskopf (Eds.). (1998), Economics and Social Justice: Essays on Power, Labor and Institutional Change, Cheltenham: Edward Elgar.
39- Grimmett, Richard F. and Paul K. Kerr. (2012), Conventional Arms Transfers to Developing Nations. (2004-2011), Washington D.C.: Congressional Research Service (CRS), Available at: http://www.fas.org/sgp/crs/weapons/R42678.pdf
40- Hadjimichael, Michael T., Michael Nowak, Robert Sharer and Amor Tahari. (1996), Adjustment for Growth: The African Experience, Washington D.C.: IMF.
41- Harvey, David. (2003), The New Imperialism, New York: Oxford University Press.
42- Johnson, Chalmers. (1982), MITI and the Japanese Miracle: The Growth of Industrial Policy, (1925-1975), California: Stanford University Press.
43- Johnson, Chalmers. (1995), Japan: Who Governs? The Rise of the Developmental State, New York: Norton & Company.
44- Kotz, David M., Terrence McDonough and Michael Reich (Eds). (1994), Social Structure of Accumulation: The Political Economy of Growth and Crisis, Cambridge: Cambridge University Press
45- Lewis, W. Arthur. (1954), “Economic Development with Unlimited Supplies of Labor”, Manchester School, Vol. 22, (May):139-192.
46- Luxemburg, Rosa. (2003), The Accumulation of Capital, London: Routledge.
47- Maloney, Suzanne. (2010), “Sanctioning Iran: If Only It Were So Simple”, The Washington Quarterly, 33 (1): 131-147.
48- Marx, Karl. (1977), Capital (vol. 1), New York: Vintage.
49- Miles, David  and Andrew Scott. (2001), Macroeconomics: Understanding the Wealth of Nations, West Sussex: Wiley.
50- Myrdal, Gunnar. (1977), Asian Drama: An Inquiry into the Poverty of Nations, London: Penguin Books.
51- Myrdal, Gunnar. (1984), “International Inequality and Foreign Aid in Retrospect”, In Meier, Gerald and Dudley Seers (Eds.), Pioneers in Development, (pp. 151–165), Oxford: Oxford University Press.
52- Popper, Karl. R. (1957), The Poverty of Historicism, Boston: Beacon Press.
53- Ray, Debraj. (1998), Development Economics. Princeton: Princeton University Press.
54- Rostow, Walt Whitman. (1991), The Stages of Economic Growth: A Non-Communist Manifesto, Third Edition, Cambridge: Cambridge University Press.
55- Schumpeter, Joseph A. (1961), The Theory of Economic Development, New York: Oxford University Press.
56- Schumpeter, Joseph A. (2003), Capitalism, Socialism and Democracy, London: Routledge.
57- Sherman, Wendy. (2014). “IRAN Policy and Negotiations Update”, Washington D.C.: Senate Committee on Foreign Relations, Available at: http://www.foreign.senate.gov/imo/media/doc/Sherman_Testimony2.pdf.
58- Smith, Adam. (1976), An Inquiry into The Nature And Causes of The Wealth of Nations, Edited by R. H. Campbell and A. S. Skinner, New York: Oxford University Press.
59- Solimano, Andrés. (2005), Political Crises, Social Conflict and Economic Development: The Political Economy of the Andean Region, Cheltenham: Edward Elgar.
60- Street, James H. (1987), “The Institutionalist Theory of Economic Development”, Journal of Economic Issues, 21 (4): 1861-1887.
61- UNCTAD. (2012), World Investment Report 2012, Geneva: United Nations Publications, Available at: http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/wir2012_embargoed_en.pdf
62- United Nations. (1951), Measures for the Economic Development of Under-Developed Countries, New York: United Nations (Department of Economic Affairs).
63- World Bank. (1993), The East Asian Miracle: Economic Growth and Public Policy, New York: Oxford University Press.